Έχω διαβάσει αυτά που έχουν γίνει τελευταία με τον Γιώργο Μαζωνάκη, και θέλω εξαρχής να ξεκαθαρίσω ότι ούτε τον ξέρω τον άνθρωπο ούτε έχω να κερδίσω τίποτα από οτιδήποτε έχει σχέση με αυτόν, αλλά όσα φαίνεται να έχουν συμβεί με έχουν εκπλήξει (αν και, μάλλον, δεν θα έπρεπε) γιατί δείχνουν πόσο σιχαμερή είναι η κατάσταση με την ψυχιατρική ακόμα και σήμερα.

Ο Μαζωνάκης προφανώς δεν είναι τρελός. Είναι ένας άνθρωπος που έχει επαφή με κόσμο, κινείται μες στην κοινωνία, κάνει μια τέχνη. Ένας νορμάλ άνθρωπος. Δεν είναι δυνατόν τέτοιος άνθρωπος να θεωρηθεί ότι έχει ανάγκη από εξαναγκαστικό εγκλεισμό σε καμία λογική περίπτωση. Αν «κατά βάθος» δεν είναι με τα καλά του... ε, ποιος ξέρει αν ο οποιοσδήποτε είναι ή όχι «κατά βάθος» με τα καλά του. Ουσιαστικά, αν όλους τους σκαλίσεις αρκετά, «κατά βάθος» ψυχοπαθείς θα τους βρεις. Δεν υπάρχει κανένας που να μην έχει κάτι το «ψυχολογικό». Αλλά προφανώς δεν μπορούμε να κλειδώσουμε τους πάντες στα ψυχιατρεία.

Ωστόσο, αυτό φαίνεται να συμβαίνει επιλεκτικά. Και δείχνει το πόσο, ακόμα και σήμερα, η ψυχιατρική χρησιμοποιείται ως όπλο στην ουσία.

Και λέω «ακόμα και σήμερα» γιατί έχουμε πολλά κακά παραδείγματα από το παρελθόν. Στη Ρωσία, για παράδειγμα, ήταν συνήθης τακτική να κλείνουν στα ψυχιατρεία τους πολιτικά αντιφρονούντες. Στις ΗΠΑ είχε συμβεί επίσης κατά περίσταση, και στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα είχαμε εκείνο το απαίσιο κολαστήριο της Λέρου, το οποίο ευτυχώς έκλεισε, αλλά αναρωτιέσαι αν έχουμε μάθει τίποτα από εκείνες τις φρίκες του παρελθόντος.

Ο περισσότερος κόσμος δεν ξέρει τι εστί ψυχιατρική και δεν καταλαβαίνει. Νομίζει ότι η ψυχιατρική είναι σαν οποιαδήποτε άλλη ιατρική επιστήμη, και ότι ο ψυχίατρος είναι σαν τον γιατρό που πας επειδή σε πονά ο λαιμός σου ή επειδή έσπασες το πόδι σου ή δεν βλέπεις καλά.

Δεν είναι έτσι.

Η ψυχιατρική είναι τόσο «επιστήμη» όσο και η μαύρη μαγεία. Είναι, ίσως, ακριβώς το ίδιο με τη μαγεία. Και οι δύο αυτές «επιστήμες» ορίζουν την πραγματικότητα. Σου λένε – προσπαθούν να σε κάνουν να πιστέψεις – τι είναι πραγματικό και τι δεν είναι, παρότι το αντιλαμβάνεσαι υποκειμενικά, και παρότι τα αποτελέσματά τους μπορεί να είναι αισθητά αντικειμενικά – δηλαδή, να έχουν κάποιο αντίκτυπο στη ζωή σου ή μέσα στην κοινωνία.

Ο περισσότερος κόσμος δεν ξέρει καν τι είναι η μαγεία· νομίζει ότι είναι κάτι «σατανιστές» που σφάζουν κοκόρια, ή ότι είναι κάτι που υπάρχει μόνο στα παραμύθια και μια μάγισσα μεταμορφώνει τους άλλους σε βατράχια. Η μαγεία δεν είναι αυτά τα πράγματα. Η μαγεία είναι κάτι που παίζει με την αντίληψη της (υποκειμενικής) πραγματικότητας. Δηλαδή, κάνει ουσιαστικά ό,τι κάνει και η ψυχιατρική.

Η ψυχιατρική έχει κάποια εγχειρίδια που ορίζουν τι είναι ψυχική νόσος και τι όχι. Αυτά τα εγχειρίδια γράφονται, κυρίως, με τρόπο δογματικό, αν και υποτίθεται ότι βασίζονται σε κάποιες «γενικές παρατηρήσεις» ψυχιάτρων – δηλαδή είναι, κατά βάση, υπομεινικά πράγματα που όμως χρησιμοποιούνται σαν να ήταν αντικειμενικά και επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων: πολλές φορές, δε, την καταστρέφουν.

Δεν υπάρχει ορισμός για τον σώφρονα άνθρωπο, τον μη ψυχικά ασθενή. Κανείς δεν μπορεί να σου πει πώς είναι ο σώφρων – γιατί κανείς δεν ξέρει. Ίσως να μην υπάρχει κανένας σώφρων. Πολλοί, όμως, μπορούν να σου πουν (βάσει ψυχιατρικών εγχειριδίων, κυρίως) ποιος έχει ποια «ψυχική νόσο». Και τι είναι, συνήθως, η ψυχική νόσος; Είναι απλώς κάτι που αποκλίνει από αυτό που θα λέγαμε τυπική κοινωνική συμπεριφορά, ή κάτι που αποκλίνει από την καθημερινή αντίληψη των πραγμάτων. Ορισμένες συμπεριφορές είναι περισσότερο αποκλίνουσες, ορισμένες λιγότερο. Αν το ψάξεις αρκετά, σε όλους θα βρεις κάτι το «σχιζοειδές», για παράδειγμα· όλοι έχουν κάποια «βίδα».

Ο ακούσιος εγκλεισμός βασίζεται στο ότι κάποιος ΙΣΩΣ να βλάψει τον εαυτό του ή τους άλλους επειδή κάποιος άλλος νομίζει ότι έχει μια «βίδα».

Καταλαβαίνετε πόσο εύκολα μπορεί να γίνει κατάχρηση αυτής της λογικής; Σχεδόν για τον καθένα που δεν συμπαθείς, ή που σε ενοχλεί, μπορείς να ισχυριστείς ότι είναι ψυχοπαθής, ειδικά αν είναι λιγάκι «φευγάτος» ή «ευαίσθητος». Δεν είναι καθόλου δύσκολο.

Αυτό το πράγμα είναι φασιστικό 100%. Αλλά ακόμα δεν έχουμε βάλει μυαλό ως κοινωνία.

Και οι περισσότεροι από αυτούς που σταμπάρωνονται ως «ψυχοπαθής» είναι κατά βάση άκακοι – θύματα, ουσιαστικά – που ίσως και ποτέ να μην έβλαπταν κανέναν.

Αντιθέτως, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι οι οποίοι δεν έχουν κατηγορηθεί ως «τρελοί» αλλά έχουν, μες στα καλά καθούμενο, σκοτώσει, ή κάνει χειρότερα πράγματα. Πολλά τέτοια παραδείγματα στις ΗΠΑ, ειδικά. Από ανθρώπους που κανείς δεν θα το περίμενε.

Δεν μπορείς να φυλακίζεις τον άλλο «για το καλό του», δήθεν, ή «προληπτικά».

Αν ήταν να φυλακίζουμε τον κόσμο προληπτικά, τότε όλοι έπρεπε να ήμασταν χωμένοι σ’ένα πελώριο μπουντρούμι. Όλοι κρύβουμε μέσα μας έναν φονιά, απλώς οι συνθήκες ακόμα δεν τον έχουν βγάλει στην επιφάνεια.

Αν η ψυχιατρική είναι επιστήμη – που το αμφισβητώ ότι είναι – τότε είναι μία από εκείνες τις μαύρες επιστήμες όπως και η μαγεία, που από μόνες τους αποδεικνύουν τον εαυτό τους. Δεν λέω πως δεν υπάρχει καμία χρησιμότητα γι’αυτές· απλώς πρέπει να έχουμε τα πράγματα ξεκαθαρισμένα.

Αλλά, επίσης, πρέπει και να υπάρχουν νόμοι που να προστατεύουν τον τυχαίο άνθρωπο από τα αρπαχτικά νύχια αυτών των «επιστημών». (Αν και, βέβαια, σε τέτοιους νοητικούς χώρους, που είναι κατά βάση ζούγκλα, πρέπει ο καθένας να μάθει να προστατεύει τον εαυτό του. Όμως οι νόμοι πρέπει να υπάρχουν για αντικειμενικές καταστάσεις. Δεν μπορεί ο κάθε κακόβουλος να φυλακίζει τον κόσμο με το έτσι θέλω επειδή νομίζει ότι είναι ψυχοπαθής, ή επειδή προσπαθεί να τον βγάλει από τη μέση με πλάγιο τρόπο.)

Κι αν νομίζετε ότι αυτά που γράφω είναι «φανταστικά», αβάσιμα, ή τα έχω βγάλει από το κεφάλι μου, δεν ξέρετε τίποτα.

Ψάξτε, κατά πρώτον, να βρείτε ένα πείραμα που είχε γίνει στις ΗΠΑ – γύρω στο ’70 αν δεν κάνω λάθος (βαριέμαι τώρα να ψάξω να βρω link, αλλά δεν είναι δύσκολο να εντοπιστεί) – που κάποιοι δημοσιογράφοι είχαν παριστάνει τους τρελούς, οι ψυχίατροι τούς είχαν διαγνώσει ως τρελούς, τους είχαν βάλει σε ψυχιατρείο – και μετά δεν δέχονταν να τους βγάλουν! Κι αυτό είχε γίνει για να φανεί περίτρανα πόσο υποκειμενική και λανθασμένη είναι η «επιστήμη» της ψυχιατρικής. Δεν υπάρχει αντικειμενικό κριτήριο για να πεις ποιος είναι παράφρων και ποιος όχι.

Κατά δεύτερον, δεν είναι καθόλου τυχαίο που η ψυχιατρική έχει τραβήξει το ενδιαφέρον πολλών μάγων, και αντιστρόφως: πολλοί ψυχίατροι έχουν ασχοληθεί με τον μυστικισμό, μη μπορώντας αλλιώς να εξηγήσουν διάφορες ψυχολογικές καταστάσεις και φαινόμενα. Δείτε, για παράδειγμα, τον Carl Jung. Ο Jung ήταν μυστικιστής, αλλά και ψυχίατρος.

Επίσης, υπάρχουν άνθρωποι που έχουν αμφισβητήσει ανοιχτά την ψυχιατρική, και με πολύ καλούς λόγους. Βλέπε Thomas Szasz και το βιβλίο του The Myth of Mental Illness.

Πολλές κυβερνήσεις – όπως, ας πούμε, στη Ρωσία – έχουν χρησιμοποιήσει την ψυχιατρική ως εργαλείο για να βγάζουν από τη μέση, ή να υποτάσσουν, τους αντιφρονούντες, με τη βίαιη λογική Συμμορφώσου με τα κοινωνικά δεδομένα αλλιώς πάλι μες στο κλουβί με τις μαϊμούδες θα πας. Το οποίο, βέβαια, εννοείται πως είναι φασισμός, ξεκάθαρα. Η ψυχιατρική είναι ένα πολύ βολικό εργαλείο για τέτοιους τυράννους επειδή δεν χρειάζεται καμία αιτιολόγηση. Είναι σαν την Ιερά Εξέταση. Έχουμε ορίσει ότι το τάδε είναι «επικίνδυνη ψυχική νόσος», άρα είναι – επειδή εμείς το έχουμε ορίσει – τέλος: εμείς ορίζουμε την πραγματικότητα.

Η ψυχιατρική έχει χρησιμοποιηθεί, και χρησιμοποιείται, ως μια «επιστήμη» που ορίζει τι είναι «νορμάλ» και τι όχι, έτσι ώστε να συγκαλύπτει κάποιες καταστάσεις ή φαινόμενα, ή να αποτρέπει την έρευνά τους. Υπάρχουν «ψυχικές νόσοι» που είναι τόσο υποκειμενικές που δεν μπορείς να πεις αν κάποιος είναι όντως τρελός ή έχει όντως δίκιο. Το πιο σύνηθες παράδειγμα εδώ είναι η παράνοια: όταν κάποιος νομίζει ότι τον παρακολουθούν. Είτε όντως τον παρακολουθούν είτε όχι (και έχει κάπως αλλιώς αποκτήσει αυτή την ιδέα), η ψυχιατρική υποχρεωτικά τον βγάζει «παράφρων». Έτσι, αν, ας πούμε, όντως οι μυστικές υπηρεσίες τον παρακολουθούν, δεν έχει κανένα όπλο εναντίον τους· γιατί, αν πει το οτιδήποτε, κατευθείαν θα κατηγορηθεί ως παρανοϊκός σχιζοειδής. Το ίδιο ισχύει και για ανθρώπους που έχουν παρατηρήσει διάφορα ασυνήθιστα φαινόμενα, που δεν μπορεί ποτέ να γίνει σοβαρή έρευνα πάνω σ’αυτά γιατί αμέσως πηγαίνουν στη σφαίρα των «τρελών» της ψυχιατρικής. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι τρελοί· απλώς έχουν προσέξει κάτι. Όπως είχε πει ο William S. Burroughs, παρανοϊκός είναι απλώς αυτός που έχει αρχίσει να καταλαβαίνει τι συμβαίνει. Η ψυχιατρική είναι εκεί ως «μαντρότοιχος» για να μην πηγαίνεις προς την «απαγορευμένη ζώνη»· κι αν πας εκεί – σε καίει. Όπως η πάλαι ποτέ Ιερά Εξέταση.

Δεν είναι τυχαίο που οι μυστικές υπηρεσίες, αλλά και διάφορα λαμόγια και μυστικιστές, αγαπάνε την ψυχιατρική. Τους κάνει «αόρατους», τους κάνει να μην υπάρχουν. Γιατί, αν τους δεις – είσαι κατευθείαν τρελός. Εξ ορισμού. Αυτή είναι η «πραγματικότητα» (της ψυχιατρικής).

Αυτά είναι γνωστά από παλιά· δεν γράφω εδώ τίποτα το καινούργιο. Ειδικώς τις δεκαετίες ’60, ’70 είχαν οργιάσει τα έκτροπα με την ψυχιατρική, όπως και αυτά με τις ψυχοτρόπες ουσίες – τα οποία είναι αλληλένδετα, όπως και ο μυστικισμός με όλ’ αυτά.

Η ψυχιατρική βία είχε φτάσει σε τέτοια άκρα και τέτοιους παραλογισμούς που, τελικά, μπήκε κάποιο φρένο. Αν και, δυστυχώς, συνέχισε να υφίσταται ως «επιστήμη» (για να τουμπάρονται όσοι δεν ξέρουν τίποτα).

Αλλά σήμερα βλέπουμε γελοία φαινόμενα όπως αυτό με τον Μαζωνάκη. Επειδή τρεις θείτσες είπαν ότι είναι τρελός, τον έχωσαν δια της βίας στο ψυχιατρείο! Ε, αυτό είναι αποτρόπαιο. Είναι σαν να είπαν στον παπά της Ενορίας ότι είδαν «τον Διάβολο μέσα ντου»· και ο παπάς της Ενορίας ήρθε να τον κοπανήσει στο κεφάλι μ’ένα σταυρό.

*

Παράδειγμα για να αντιληφτούν όσοι δεν αντιλαμβάνονται πόσο «περίεργη» είναι η ανθρώπινη αντίληψη.

Έχω έναν συγγενή – πολύ κοντινό συγγενή – που είχε πάθει αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο. Έκτοτε δεν μπορεί να μετακινηθεί. Επίσης, έχει αυτό που εμείς, οι «νορμάλ», θα λέγαμε παραισθήσεις (και ίσως όντως να είναι τέτοιες· ποιος ξέρει;). Βλέπει ανθρώπους που δεν υπάρχουν μες στο δωμάτιο· νομίζει ότι τον επισκέπτονται πρόσωπα που δεν τον έχουν επισκεφτεί ποτέ.

Κατά τα άλλα, έχει σώας τας φρένας (όχι, δεν κάνω πλάκα). Μπορείς να συνεννοηθείς κανονικά μαζί του· ξέρει τι του γίνεται. Ένα κι ένα κάνει δύο, και τα σχετικά.

Ωστόσο, αν του πεις ότι είναι παραίσθηση ο τάδε που νομίζει πως βρίσκεται πλάι του, δεν σε πιστεύει. Και του λες: «Δείξε μου πού είναι.» Και σου λέει: «Να εκεί· δεν τον βλέπεις;» Και δεν τον βλέπεις. Και μετά συνειδητοποιεί κι αυτός ότι δεν τον βλέπει. Αλλά δεν είναι σίγουρος ότι πριν δεν ήταν εκεί. Δεν μπορεί να σε πιστέψει ότι ήταν πραγματικά παραίσθηση.

Αυτός ο άνθρωπος ξέρουμε ότι είχε κάποια εγκεφαλική αιμορραγία που... άλλαξε την αντίληψή του κάπως.

Είναι τρελός;

Αν μπορούσε να μετακινηθεί θα έπρεπε να τον κλείσουν σε ένα κλουβί και να τον ποτίζουν δηλητήρια;

Θα ήταν «επικίνδυνος για την κοινωνία»; (Πραγματικά το αμφιβάλλω. Ή μάλλον – είμαι σίγουρος πως όχι.)

Και όμως αυτά είναι τα συμπτώματα της οξείας σχιζοφρένειας (σύμφωνα με τα εγχειρίδια της ψυχιατρικής): οπτικοακουστικές παραισθήσεις και τα λοιπά. Κόσμος έχει φυλακιστεί για αυτά, και εξαναγκαστικά τον έχουν ποτίσει με διάφορα φάρμακα που αμφίβολο είναι ότι κάνουν καλό – το μόνο που κάνουν είναι να σε μαστουρώνουν: τελείως.

Η μόνη διαφορά θα ήταν ότι αυτός δεν έχει υποστεί αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο (κατά τα φαινόμενα). Κατά τα άλλα, μάλλον δεν θα έκανε σε κανέναν κακό ποτέ του.

Αντιθέτως, κάποιας μαλάκας μπορεί ξαφνικά να σκοτώσει τη γυναίκα του επειδή νόμιζε ότι πηδιέται με τον φίλο του. Αλλά αυτός δεν είναι ψυχοπαθής...

Και το μεγάλο ερώτημα είναι: πώς έχεις εσύ το θράσος να πεις ότι ο άλλος επειδή αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα κάπως αλλιώς είναι «κακός» και πρέπει να τον κλειδώσεις κάπου και να τον βασανίζεις; (Γιατί, φυσικά, ποτέ κανένας σχιζοφρενής δεν έχει θεραπευτεί. Αυτό είναι γνωστό. Απλώς τους μαστουρώνουν με φάρμακα. Δεν υπάρχει θεραπεία για τη διαφορετική αντίληψη της πραγματικότητας.) Με ποιο δικαίωμα; Ποιος σου είπε ότι εσύ αυτά που βλέπεις δεν είναι παραισθήσεις; Επειδή και οι άλλοι τα βλέπουν; Μπορεί απλά να έχετε όλοι μαζί τις ίδιες παραισθήσεις ή αυταπάτες. Και πού ξέρεις ότι αντιλαμβάνεσαι όλη την πραγματικότητα; Το πιθανότερο – το βέβαιο – είναι ότι αντιλαμβάνεσαι μόνο ένα μικρό τμήμα της.