Νέα
27/2/2022
Οι Βοηθοί του Συγγραφέα
...είναι παντού
Ακόμα κι αν νομίζεις ότι γράφεις μόνος, δεν γράφεις μόνος. Κανένας δεν γράφει απόλυτα μόνος. Όλοι οι συγγραφείς έχουν βοηθούς, είτε το αντιλαμβάνονται είτε όχι. Ίσως, μάλιστα, οι πιο καλοί να είναι αυτοί που δεν αντιλαμβάνεσαι, που δρουν υποσυνείδητα. Κάποιους άλλους μπορεί να πρέπει να τους επικαλεστείς για να έχεις τα θετικά αποτελέσματά τους.
Οι βοηθοί αυτοί δεν είναι πάντα άλλοι άνθρωποι: είναι διάφορα πράγματα, καταστάσεις, τρόποι σκέψης.
Παρακάτω αναφέρω μερικούς από αυτούς. Αναφέρω όσους μπορώ να σκεφτώ. Δεν χρησιμοποιώ εγώ ο ίδιος όλους αυτούς τους βοηθούς (ή, τουλάχιστον, δεν νομίζω), αλλά έχω ακούσει συγγραφείς να χρησιμοποιούν τον έναν ή τον άλλο, και μπορώ πολύ εύκολα να φανταστώ πώς όλοι τους θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν.
Ίσως ήδη κι εσύ, ως συγγραφέας, να χρησιμοποιείς κάποιους από αυτούς, γνωρίζοντάς το ή όχι. Διαβάζοντας όσα γράφω παρακάτω, πιθανώς να ανακαλύψεις καινούργιες πτυχές των βοηθών σου. Ή καινούργιους βοηθούς που θα μπορούσες να εκμεταλλευτείς.
Τα Άλλα Βιβλία
Στους περισσότερους συγγραφείς – ειδικά στους λογοτέχνες – αρέσει να διαβάζουν. Τα άλλα βιβλία που έχεις διαβάσει, ή που διαβάζεις τώρα, ή που θα διαβάσεις στο μέλλον, είναι ένας από τους πιο βασικούς βοηθούς σου. Σε επηρεάζουν, θέλοντας και μη. Αυτό ίσως να σημαίνει πως πρέπει να τα επιλέγεις προσεχτικά, να διαβάζεις τα βιβλία που πραγματικά θέλεις να διαβάσεις, αν μπορείς να τα βρεις, αντί να διαβάζεις βιβλία που δεν θα ήθελες και τόσο να διαβάσεις.
Δώσε βάση, όμως: Ακόμα και τα βιβλία που δεν σου αρέσουν, ακόμα και τα βιβλία με τα οποία διαφωνείς – θεματολογικά ή υφολογικά – ακόμα κι αυτά σε βοηθάνε. Σε βοηθάνε αντίστροφα. Σε βάζουν να σκεφτείς πώς θα μπορούσες εσύ να κάνεις κάτι διαφορετικό, κάτι που θα σου φαινόταν καλύτερο. Και αυτό είναι θετικό για εσένα. Από κάτι το αρνητικό, βγάζεις κάτι το θετικό. Εκείνο που μπορεί να σου μοιάζει άχρηστο γίνεται βοηθός σου. Δεν υπάρχει κανένα πραγματικά άχρηστο βιβλίο όταν είσαι συγγραφέας.
Να παρατηρείς τα πάντα στα άλλα βιβλία. Αλλά ποτέ να μην τα αντιγράφεις, ούτε θεματολογικά ούτε υφολογικά. Να γράφεις το δικό σου βιβλίο.
Μουσική
Αυτός είναι ένας ακόμα βοηθός που χρησιμοποιούν πάρα πολλοί συγγραφείς. Η μουσική μπορεί να σε φέρει σε μια κατάσταση που σε κάνει να θέλεις να γράψεις όταν νομίζεις πως δεν θα ήθελες. Η μουσική δημιουργεί ατμόσφαιρα για εσένα κατά τη διάρκεια που γράφεις. Διαλέγεις ν’ακούσεις συγκεκριμένα τραγούδια για το συγκεκριμένο κεφάλαιο που γράφεις τώρα; Έτσι ώστε να ταιριάζουν στο ύφος του; Ή ακούς τυχαία τραγούδια αφήνοντάς τα αυτά να σε εμπνεύσουν και να δημιουργήσουν την ανάλογη ατμόσφαιρα μέσα στην ιστορία που γράφεις;
Εκτός από τον ίδιο τον ήχο, που μπορεί να κάνει μικρά και μεγάλα θαύματα για το μυαλό και την ψυχή, οι στίχοι επίσης έχουν τη δυνατότητα να φανούν χρήσιμοι. Άκουσέ τους προσεχτικά. Ψάξε τους στο Διαδίκτυο και βρες τους, για να τους διαβάσεις κιόλας, αν θέλεις. Σε εμπνέουν; Σου δίνουν ιδέες για να γράψεις ιστορίες; Σου δίνουν ιδέες για το πώς να προχωρήσεις την πλοκή του βιβλίου σου ενώ είχες κολλήσει;
Πάρε, τυχαία, στίχους από ένα τραγούδι κι από ένα άλλο και ανάμειξέ τους! Οδηγούν τη φαντασία σου προς κάποια κατεύθυνση; Θα μπορούσες να γράψεις μια ιστορία από αυτό; Δεν είναι ανάγκη η ιστορία να είναι άμεσα συνδεδεμένη με τους στίχους, με τα ίδια τα λόγια· μπορεί απλά να είναι μια ιστορία που σου έρχεται στο μυαλό απλά επειδή έτυχε να τους διαβάσεις.
Ποίηση
Όλοι οι πεζογράφοι δεν διαβάζουν ποίηση, αλλά και η ποίηση μπορεί να έχει παρόμοια αποτελέσματα με τους στίχους των τραγουδιών. Μπορεί να έχει, ίσως, ακόμα καλύτερα αποτελέσματα γιατί η ποίηση είναι κι αυτή, φυσικά, λογοτεχνία. Ο ποιητής υποτίθεται πως πρέπει να προσέχει τις λέξεις, να δίνει σημασία σ’αυτές, περισσότερο απ’ό,τι ο πεζογράφος. Τα ποιήματα μπορούν να σου δώσουν ιδέες ακριβώς όπως και οι στίχοι των τραγουδιών, αλλά πιθανώς οι ιδέες να είναι πιο παράξενες και πιο βαθιές. Σκέψου, επίσης, τι μπορείς να καταφέρεις αναμειγνύοντας σειρές από τυχαία ποιήματα (κάτι σαν την τεχνική cut-up του William Burroughs). Αυτό, στις μέρες μας, είναι εύκολο να το κάνεις και γράφοντας κάποιο αλγόριθμο που σπάει το ποίημα και επιλέγει τυχαίες σειρές.
Αλλά, πέρα από αυτό, διάβασε ένα ποίημα και άσε τη φαντασία σου να λειτουργήσει. Άσε τις λέξεις του να δημιουργήσουν εικόνες – σκέτες εικόνες, όχι λέξεις πλέον – στο μυαλό σου. Κι από αυτές μπορείς να εμπνευστείς ιστορίες, ή διάφορα πράγματα που έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν μέσα σε ιστορίες.
Ζωγραφική
Αφού λέγαμε για εικόνες, πάμε και στις εικόνες που δεν χρειάζεται να πλάσεις με το μυαλό σου αλλά τις έχεις ήδη μπροστά σου. Δες πίνακες γνωστών ή λιγότερο γνωστών ζωγράφων. Πολλά πράγματα μπορείς να εμπνευστείς από τους πίνακες, ακόμα και ολόκληρες πλοκές. Πάρε για παράδειγμα αυτό το «μυθιστόρημα σε εικόνες» του Max Ernst. Η κάθε εικόνα αποτελεί πηγή έμπνευσης.
Παλιότερα, είχα γράψει ένα απλό κείμενο στα Σκιώδη Παραλειπόμενα (το γενικού περιεχομένου blog μου) για το ότι εγώ δεν ξεχωρίζω τη ζωγραφική φαντασίας από τη σουρεαλιστική ζωγραφική· μου φαίνονται ένα. Το ένα μού φαίνεται συνέχεια του άλλου. Νομίζω ότι μπορούν, και θα έπρεπε, να συνδυάζονται. Το ίδιο ισχύει και για την έμπνευση που μπορούν να σου προσφέρουν. Ειδικά αν γράφεις φανταστική λογοτεχνία, το όφελος από κάτι τέτοιο είναι καταφανές.
Ακόμα και τα γκράφιτι που βλέπεις στους δρόμους μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης.
Επίσης, ένα πρόγραμμα στον Η/Υ που βγάζει τυχαίες εικόνες έχει τη δυνατότητα να σε εμπνεύσει. Έχω γράψει ένα πρόγραμμα που βγάζει, τυχαία, μια μεγάλη εικόνα και παραδίπλα, εξίσου τυχαία, μια μικρότερη εικόνα. Δεν το είχα γράψει με σκοπό να με εμπνεύσει (αν και η ζωγραφική συχνά με εμπνέει, γενικά), αλλά, σε κάποια στιγμή, άρχισα να παρατηρώ ότι αν συνδυάσεις τη μεγάλη εικόνα με τη μικρή εικόνα μπορείς να βγάλεις μια ιστορία. Να τώρα, για παράδειγμα, μου έχει βγάλει μια μεγάλη εικόνα που δείχνει μια αγορά με παράξενα πλάσματα, και μια μικρή εικόνα με μια τύπισσα με παράξενο καπέλο. Μη μου πεις ότι δεν μπορείς να φανταστείς μια απατεώνισσα θαυματοποιό που πηγαίνει σε μια αγορά για να ξεγελάσει έναν δαίμονα και να κλέψει κάτι.
Ταινίες
Οι ταινίες επηρεάζουν όλους τους συγγραφείς στις μέρες μας. Πολλοί απ’αυτούς δεν το καταλαβαίνουν αλλά τους επηρεάζουν. Οι πάντες σχεδόν βλέπουμε ταινίες, είτε στον κινηματογράφο είτε στην τηλεόραση είτε στην οθόνη του υπολογιστή μας. Θέλοντας και μη, μας διαμορφώνουν. Κάποιες φορές, δε, με αρνητικό τρόπο, δυστυχώς.
Σταμάτα να βλέπεις τις ταινίες παθητικά. Άρχισε να τις βλέπεις ενεργητικά. Σαν να δρας αντί να κάθεσαι να λαμβάνεις. Στον συγγραφέα αυτό είναι πολύ χρήσιμο. Υπάρχουν κάποια πράγματα που μπορείς να προσέξεις στις ταινίες. Κατά πρώτον, είναι η οπτική αισθητική, το πώς είναι φτιαγμένο αυτό που βλέπεις, όχι μόνο τα σκηνικά, αλλά και η όλη παρουσίαση, το πώς διαδέχεται η μία σκηνή την άλλη. Σκέψου: πώς θα μπορούσες να μεταφέρεις μια ανάλογη αισθητική σε ένα λογοτεχνικό βιβλίο όπου απλά διαβάζεις λέξεις; (Έχω γράψει και κάποια άρθρα πρόσφατα γι’αυτό το θέμα.)
Το άλλο που μπορεί να σ’ενδιαφέρει να δώσεις σημασία είναι ο διάλογος των προσώπων μέσα στην ταινία. Παρατήρησέ τον. Κρίνε τον. Δώσε βάση σε τι σου αρέσει και τι όχι, τι θα μπορούσε να σου φανεί χρήσιμο όταν γράφεις.
Το ίδιο και για την πλοκή της ταινίας. Άφησέ την να σε εμπνεύσει. Όχι για να γράψεις κάτι παρόμοιο, όχι για να κάνεις αντιγραφή, αλλά για να οδηγήσει τη φαντασία σου σε κάτι καινούργιο.
Παιχνίδια
Τα παιχνίδια; Ναι, ειδικά τα βιντεοπαιχνίδια. Έχουν κι αυτά πλοκή, δεν έχουν; Έχουν εικόνα, δεν έχουν; Άρα, μπορούν να αποτελέσουν έμπνευση. Πιθανώς να σε έχουν εμπνεύσει ήδη χωρίς να το καταλαβαίνεις, αν παίζεις βιντεοπαιχνίδια. Αν δεν παίζεις, ίσως να σε έχουν εμπνεύσει μέσω τρίτων. Αν δεν σε ενδιαφέρουν καθόλου τα βιντεοπαιχνίδια ως παιχνίδια για τον εαυτό σου, ίσως θα ήθελες να ρίξεις μια ματιά στην περιγραφή τους, ή να δεις και μερικές εικόνες τους, ώστε να πάρεις ιδέες.
Η πλοκή, βέβαια, πολλών βιντεοπαιχνιδιών είναι αρκετά απλοϊκή. Υπάρχουν κάποιες εξαιρέσεις, αλλά δεν είναι πολλές. Αυτό δεν έχει σημασία. Δεν ψάχνεις να αντιγράψεις πλοκή. Ψάχνεις για κάτι – οτιδήποτε – που μπορεί να σε εμπνεύσει για κάτι – οτιδήποτε – άλλο.
Επειδή είναι παιχνίδι, αυτό δεν σημαίνει και ότι δεν πρέπει να το παίρνεις σοβαρά.
Τι Λένε οι Άλλοι
Το γνωστό είναι να αφήνεις κάποιον άλλο να διαβάζει τα όσα γράφεις ώστε να σου λέει τη γνώμη του και να βελτιώνεσαι βάσει αυτής. Ή, τουλάχιστον, έτσι είναι η θεωρία. Στην πράξη, άλλες φορές λειτουργεί, άλλες φορές όχι. Γιατί εξαρτάται από πολλούς παράγοντες στους οποίους δεν είναι ο σκοπός του συγκεκριμένου άρθρου να αναφερθώ.
Είναι, όμως, προφανές ότι η γνώμη των άλλων γι’αυτά που γράφεις μπορεί να σε βοηθήσει με διάφορους τρόπους. Δεν είναι ανάγκη καν να συμφωνείς με όσα σού λένε. Μπορεί και να διαφωνείς τελείως. Δεν έχει σημασία. Τα όσα λένε, ή κάποια από αυτά που λένε, ίσως να σε εμπνεύσουν για να γράψεις μια ιστορία, ή να δοκιμάσεις μια αλλαγή στο ύφος, ή να φτιάξεις έναν χαρακτήρα.
Πολλές φορές έχει νόημα να δώσεις βάση όχι μόνο στο τι λέει ο άλλος, αλλά και στο γιατί θα μπορούσε να λέει αυτό που λέει, τι τον παρακινεί να δει τα πράγματα όπως τα βλέπει. Η προοπτική είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για τον συγγραφέα – το να καταλάβεις ότι κανένας δεν βλέπει τα πράγματα ακριβώς ίδια με τον άλλο: ο καθένας είναι σαν να ζει στο προσωπικό του σύμπαν.
Και τώρα σκέψου ότι η γνώμη των άλλων για το οτιδήποτε, όχι μόνο γι’αυτά που γράφεις, μπορεί να αποτελέσει γενική πηγή έμπνευσης για ιστορίες και για χαρακτήρες.
Δεν μιλάω για αντιγραφή της προσωπικότητας υπαρκτών προσώπων και χρήση της μέσα σε λογοτεχνικές ιστορίες – αυτό είναι κάτι που πάντα απεχθανόμουν. Μιλάω για τις ιδέες που μπορείς να πάρεις από τις απόψεις και τις νοοτροπίες των ανθρώπων ώστε να τις χρησιμοποιήσεις για να πλάσεις τους δικούς σου φανταστικούς, λογοτεχνικούς χαρακτήρες.
Άρχισε να αναρωτιέσαι για τους πάντες, και θα αρχίσεις να παρατηρείς ακόμα και «ανεξήγητα» πράγματα στη συμπεριφορά τους.
Το Φυσικό και Κοινωνικό Περιβάλλον
Το περιβάλλον σε επηρεάζει συνήθως χωρίς να το καταλαβαίνεις. Δεν είναι αυτονόητο; Πρόσεξε, ας πούμε, πώς γράφουν οι περισσότεροι δυτικοί. Γράφουν σαν δυτικοί, με τη νοοτροπία δυτικών, με σκηνικά – ακόμα και φανταστικά σκηνικά – που μοιάζουν με τον δυτικό κόσμο. Οι ανατολίτες, παρομοίως, γράφουν σαν ανατολίτες. Και τα λοιπά.
Είτε το καταλαβαίνουν είτε όχι, το περιβάλλουν τους τους επηρεάζει.
Αυτό ισχύει και για το κοινωνικό και για το φυσικό περιβάλλον. Συμβαίνει, θέλεις δε θέλεις. Οπότε, άρχισε να το κάνεις συνειδητά. Θα σε ωφελήσει ως συγγραφέα. Η παρατήρηση κι εδώ είναι το κλειδί. Το θέμα είναι τεράστιο για να το καλύψω συνοπτικά, αλλά τα πάντα μπορεί να σου δώσουν έμπνευση. Πρόσεξε: τις κοινωνικές νοοτροπίες· το πώς είναι χτισμένα τα οικοδομήματα μέσα σε μια πόλη· το πώς είναι ένα υπαίθριο τοπίο. Αναρωτήσου γιατί τα πράγματα είναι έτσι, και πώς αλλιώς θα μπορούσαν να είναι. Σκέψου πώς θα μπορούσες να τα εκμεταλλευτείς όλα αυτά μέσα στις ιστορίες που γράφεις. Τίποτα δεν είναι ασήμαντο.
Τα Νέα
Οι ειδήσεις, οι εφημερίδες. Ναι, μπορούν κι αυτά να είναι βοηθοί σου. Ίσως ήδη να σε επηρεάζουν ασυνείδητα επειδή συνεχώς έρχεσαι σε επαφή μαζί τους. Ή ίσως όχι, αν είσαι σαν εμένα που πρέπει με το ζόρι να πας να δεις τι συμβαίνει στον κόσμο. Όπως και νάχει, μπορούν να αποτελέσουν έμπνευση όπως και το περιβάλλον που αναφέρω παραπάνω. Ίσως, μάλιστα, θα έπρεπε να τα θεωρήσω μέρος του περιβάλλοντος και να μη μιλήσω καθόλου γι’αυτά, όμως σκέφτηκα πως άξιζε να κάνω μια συγκεκριμένη αναφορά γιατί είναι ιδιαίτερη η περίπτωσή τους.
Υπάρχει κι εδώ η δυνατότητα χρήσης της τεχνικής cut-up του Burroughs για να πάρεις έμπνευση. Μπορείς να κόψεις αποσπάσματα από εφημερίδες, να κάνεις copy/paste κείμενο από ιστοσελίδες, να ηχογραφήσεις ραδιοφωνικά στιγμιότυπα, να πάρεις κομμάτια από βίντεο. Μπορείς να κάνεις ένα αρχείο με όλα αυτά – ό,τι σου φαίνεται αξιοσημείωτο, ή παράξενο, ή τελείως αλλόκοτο, ή σημαντικό – και να τα χρησιμοποιείς για τη λογοτεχνία που γράφεις, ώστε να πυροδοτούν τη φαντασία σου.
Η Επιστήμη
Είχα ακούσει παλιά κάποιον να λέει ότι, έτσι όπως προχωρά σήμερα η επιστήμη, αν δεν σου έρχονται τουλάχιστον πέντε ιδέες επιστημονικής φαντασίας την ημέρα σημαίνει ότι δεν δίνεις καθόλου σημασία.
Δεν ξέρω αν τα πράγματα είναι ακριβώς έτσι, όμως σίγουρα η επιστήμη μπορεί να είναι βοηθός σου, ειδικά αν γράφεις επιστημονική φαντασία η οποία ξεκάθαρα βασίζεται σε επιστημονικές ιδέες. Αλλά όχι μόνο. Η επιστήμη μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε οποιαδήποτε ιστορία με χίλιους-δύο τρόπους. Μπορεί, για παράδειγμα, να διαβάσεις για μια τεχνική ιχθυοκαλλιέργειας και από αυτό να φανταστείς εσύ πώς θα μπορούσε να εφαρμοστεί στους δούλους μιας φανταστικής αυτοκρατορίας. Καταλαβαίνεις τι εννοώ; Δεν είναι ανάγκη τα πάντα να σχετίζονται με μαύρες τρύπες, ηλιακή ενέργεια, ή μικροβιολογία.
Η Τύχη!
Ναι, η τύχη μπορεί να είναι βοηθός σου. Αν είσαι τυχερός, όλα γίνονται, έτσι; Συνεχώς θα σου έρχονται τρομερές ιδέες και εμπνεύσεις και ποτέ δεν θα σταματάνε!
Εννοείται πως αστειεύομαι. Το θέμα εδώ είναι πώς μπορείς να χρησιμοποιήσεις την τύχη ώστε να την κάνεις βοηθό σου. Οι δύο πιο απλές μέθοδοι είναι με τα ζάρια και τα χαρτιά. Μπορείς να φτιάξεις λίστες με λέξεις και να ρίχνεις ζάρια που τα αποτελέσματά τους σου δείχνουν κάποιες από αυτές τις λέξεις, τις οποίες συνδυάζεις ελπίζοντας πως θα σε εμπνεύσουν είτε για να ξεκολλήσεις από ένα «δύσκολο» σημείο μέσα σε μια ιστορία, είτε για να εμπνευστείς μια νέα ιστορία, είτε για να σου έρθει μια τυχαία ιδέα εμπλουτίζοντας το βιβλίο σου.
Το ίδιο μπορείς να κάνεις και με τα χαρτιά. Μπορείς να χρησιμοποιήσεις μια κλασική τράπουλα δίνοντας συγκεκριμένα νοήματα στα χρώματά της, στους αριθμούς, και στα πρόσωπα. Ή μπορείς να χρησιμοποιήσεις μια τράπουλα Ταρό. Ή μπορείς να φτιάξεις μια δική σου τράπουλα γράφοντας επάνω τα ονόματα των χαρακτήρων της ιστορίας σου και διάφορα σκηνικά και καταστάσεις. Τραβώντας φύλλα από την τράπουλα, τα συνδυάζεις μες στο μυαλό σου κι αφήνεις τη φαντασία σου να λειτουργήσει.
Αυτοί, φυσικά, δεν είναι παρά μερικοί από τους τρόπος που μπορείς να χρησιμοποιήσεις την τύχη ως βοηθό σου. Υπάρχουν πάρα πολλοί, αν το καλοσκεφτείς.
Διαλογισμός
Κάποιοι το λένε διαλογισμό, κάποιο το λένε γιόγκα ή προσευχή, ή οτιδήποτε άλλο. Το βασικό, σε όλες αυτές τις νοητικές τεχνικές, είναι ότι ή αδειάζεις το μυαλό σου τελείως από σκέψεις, ή το εστιάζεις φανατικά επάνω σε μία και μόνο σκέψη, ή το υπερφορτίζεις με έναν καταιγισμό σκέψεων που είναι σαν να σβήνουν κάθε άλλη σκέψη. Αυτό μπορεί να σε βοηθήσει ως συγγραφέα. Όταν βρίσκεσαι σε μια τέτοια κατάσταση, είναι πιθανό να σου έρθουν ιδέες που αλλιώς δεν θα είχες διανοηθεί. Ξεπηδάνε απρόσμενα.
Το Ίδιο το Κείμενο που Έχεις Γράψει
Ρίξε μια ματιά στα προηγούμενα. Διάβασέ τα σαν να μην τα είχες γράψει εσύ. Διάβασέ τα σαν να ανακάλυψες κάποιο ξεχασμένο βιβλίο, ή όχι και τόσο ξεχασμένο. Ρίξε, επίσης, μια ματιά στις προηγούμενες σημειώσεις σου – αν κρατάς σημειώσεις. Ο βοηθός σου μπορεί να ξεπηδήσει από εκεί μέσα, απρόσμενα, δίνοντάς σου μια καινούργια ιδέα ή δείχνοντάς σου έναν δρόμο για το πώς να συνεχίσεις την ιστορία που γράφεις με έναν πιο ενδιαφέροντα τρόπο. Ή, το πιο απλό: σίγουρα υπάρχουν πράγματα που έχεις ξεχάσει και θα έπρεπε να ξαναθυμηθείς. Επίσης, πράγματα που θα ήθελες να επεκτείνεις αλλά δεν το είχες ακόμα σκεφτεί.
