ΣΚΕΨΕΙΣ

29/1/2024

Ηλεκτρονικά Βιβλία, ή Χάρτινα; (Μέρος Πρώτο)
Μετά από την πρώτη εμφάνιση των ebooks, τι συμβαίνει σήμερα;

 

Έχουν περάσει πια αρκετά χρόνια ύστερα από εκείνο το πρώτο μπαμ της εμφάνισης των ηλεκτρονικών βιβλίων, και νομίζω ότι μπορούμε να κοιτάξουμε το όλο θέμα με άλλο μάτι και πιο νηφάλια από τότε. Ήταν το ηλεκτρονικό βιβλίο μια μόδα που πέρασε; Για κάποιους, ίσως ναι. Για άλλους – και για εμένα προσωπικά – σίγουρα όχι.

Είναι η αγορά του (χάρτινου) βιβλίου καλύτερη σήμερα που η μόδα του ηλεκτρονικού βιβλίου έχει (σε κάποιο βαθμό) περάσει; Μάλλον όχι. Ίσως, μάλιστα, να είναι και χειρότερη. Ορισμένοι είχαν ισχυριστεί ότι το ηλεκτρονικό βιβλίο έκανε ζημιά στο χάρτινο. Αυτό ίσως να ίσχυε εν μέρει, αλλά όχι απόλυτα. Υπήρχε μια γενική πτώση της αγοράς του βιβλίου από χρόνια, παγκοσμίως. Και στην Ελλάδα, ακόμα χειρότερα. Στην Ελλάδα, συγκεκριμένα, μάλιστα, θα ήταν νομίζω ανόητο να κατηγορούμε το ηλεκτρονικό βιβλίο για το χάλι της αγοράς του βιβλίου, διότι ο Έλληνας αμφιβάλλω ότι διαβάζει και τόσα πολλά ηλεκτρονικά βιβλία. Το πρόβλημα είναι ότι ο Έλληνας δεν διαβάζει γενικά – ούτε ηλεκτρονικά, ούτε χάρτινα, ούτε γραμμένα επάνω σε περγαμηνή ή πάπυρο. Οι αναγνώστες είναι πολύ λίγοι, και με τη διάλυση της οικονομίας, με τα πάντα να ακριβαίνουν γύρω μας, θα έχουν γίνει πια ακόμα λιγότεροι. Σοβαρά τώρα: ποιος μπορεί να δώσει 15 και 20 ευρώ για να αγοράσει βιβλίο όταν πρέπει να πληρώσει 500 ευρώ στον τελευταίο λογαριασμό της ΔΕΗ; Τουλάχιστον, στη διεθνή αγορά τα βιβλία ανέκαθεν μπορούσαν να έχουν πιο λογικές τιμές, όπως 8 και 10 ευρώ. Εδώ, 8 και 10 ευρώ μπορεί να τα πάρεις σε μπαζάρ ή στο Μοναστηράκι, μεταχειρισμένα ή από διάλυση.

Αυτό, όμως, δεν δικαιολογεί τη γενική έλλειψη αναγνωστών, γιατί υπάρχουν και τα ηλεκτρονικά βιβλία, που, παρότι ορισμένα από αυτά έχουν ομολογουμένως εξωφρενικές τιμές (10 και 15 ευρώ είναι τρελό για ebook, αν σκεφτείς πως ούτε τυπογραφικά έξοδα έχει ούτε μεταφορικά), υπάρχουν και πολλά άλλα που μπορείς να τα βρεις τελείως δωρεάν (όπως, αχέμ, τα βιβλία του γράφοντα και άλλων), νόμιμα ή, εεε, όχι και τόσο νόμιμα (αλλά δεν είναι και φόνος). Ο Έλληνας, όμως, δεν διαβάζει ούτε αυτά. Ούτε τα ηλεκτρονικά βιβλία που μπορεί να βρει δωρεάν.

Γιατί; Έλλειψη παιδείας; Έλλειψη εκπαίδευσης (δεν ξέρει να χρησιμοποιεί την τεχνολογία); Θέμα κουλτούρας;

Δε θα λύσουμε τώρα τα μυστήρια του κόσμου και της πραγματικότητας. Είναι αυτό που είναι. Και βάλε και το ότι υπάρχει μια γενική παραπληροφόρηση – ή, μάλλον, έλλειψη σωστής πληροφόρησης – για το ηλεκτρονικό βιβλίο, και έχεις συμπληρώσει το άλμπουμ.

Το ερώτημα που συνήθως τίθεται είναι αν τα ηλεκτρονικά βιβλία αποτελούν εχθρό των χάρτινων βιβλίων. Αν μπορούν να τα αντικαταστήσουν ή και να τα εξαφανίσουν, όπως το χάρτινο βιβλίο εξαφάνισε την περγαμηνή και τον πάπυρο. Δεν ξέρω τι θα γίνει στο μέλλον, αλλά εγώ, για την ώρα, και χάρτινα βιβλία αγοράζω – όταν τα βρίσκω σε λογικές τιμές (και, το ομολογώ, συνήθως από παλαιοβιβλιοπωλεία πλέον, όποτε μου τα φέρνει η περιπλάνηση). Δε νομίζω ότι μπορούν να εξαφανιστούν τόσο εύκολα τα χάρτινα βιβλία, αν και κυρίως ηλεκτρονικά βιβλία διαβάζω. Κι αυτό το κάνω για έναν πολύ απλό λόγο: με βολεύουν. Με βολεύουν αφάνταστα. Και δεν μπορώ να καταλάβω όσους λένε ότι δεν τους βολεύουν. Δεν χρειάζεται να είσαι καμιά ιδιοφυΐα της τεχνολογίας για να σε βολεύει το ηλεκτρονικό βιβλίο.

Η μόδα του πέρασε, ίσως. Αλλά εμένα δεν με ενδιέφερε ποτέ η μόδα. Με ενδιαφέρει μόνο η ουσία. Και το ηλεκτρονικό βιβλίο είναι ουσία. Είναι βιβλίο.

Όμως, για να μη θεωρηθεί ότι κάνω προπαγάνδα, ας πούμε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των ηλεκτρονικών και των χάρτινων βιβλίων, όπως τουλάχιστον τα βλέπω τώρα, αρκετά χρόνια μετά από το αρχικό μπαμ και, συγκεκριμένα, στην Ελλάδα.

 

Πλεονεκτήματα ηλεκτρονικών βιβλίων

1) Μέσα σε μία συσκευή μπορείς να κουβαλάς εκατοντάδες βιβλία. Για εμένα αυτό είναι το πιο ανούσιο πλεονέκτημα, γιατί, ας είμαστε σοβαροί τώρα, πόσα πια βιβλία έχεις ανάγκη να κουβαλάς μαζί σου; Θα μου έφταναν και πέντε, δέκα βιβλία να χωρούσε η συσκευή. Αλλά όχι: χωρά εκατοντάδες. Οπότε, άμα θέλεις, έχεις.

2) Η συσκευή (είτε ηλεκτρονικός αναγνώστης είτε κινητό τηλέφωνο) είναι πολύ ελαφριά στο χέρι και άνετη. Δε χρειάζεται ούτε να πιέζεις τις σελίδες για να τις κρατάς ανοιχτές, ούτε σε βαραίνει το ογκώδες βιβλίο, ούτε τίποτα.

3) Η συσκευή ρυθμίζει συνήθως το μέγεθος της γραμματοσειράς, αλλά και το είδος της. Αυτό προφανώς εξυπηρετεί όσους έχουν πρόβλημα με την όραση, αλλά και όσους θέλουν να διαβάζουν πιο άνετα, σύμφωνα με τα δικά τους κριτήρια, όχι του εκδότη. Από τη μεριά του συγγραφέα, ίσως και να μπορεί να θεωρηθεί μειονέκτημα εν μέρει και γι’αυτό γράφω παρακάτω.

4) Η συσκευή, πολλές φορές, συνοδεύεται και από λεξικό (δυστυχώς όχι ελληνικό), οπότε μπορείς να βρεις κατευθείαν μια λέξη που δεν ξέρεις απλώς πιέζοντας επάνω στην οθόνη.

5) Μπορείς να βρεις οποιοδήποτε ηλεκτρονικό βιβλίο θέλεις πολύ πιο εύκολα απ’ό,τι ένα χάρτινο βιβλίο. Απλώς μπαίνεις στο διαδίκτυο κι αρχίζεις να ψάχνεις. Ε, κάπου εκεί μέσα, αν υπάρχει και είσαι επίμονος, θα το βρεις και θα το κατεβάσεις, είτε πληρώνοντας κάποιο μικρό πόσο είτε δωρεάν.

6) Το ηλεκτρονικό βιβλίο είναι, συνήθως, πιο φτηνό από το χάρτινο, εκ των πραγμάτων. Έχει πολύ μικρότερο κόστος παραγωγής. Γι’αυτό μην αγοράζετε ηλεκτρονικά βιβλία που τα πουλάνε πάνω από 10 ευρώ· είναι απάτη. Δεν έχουν ούτε τυπογραφικά έξοδα ούτε μεταφορά – που είναι και τα πιο βαριά έξοδα των χάρτινων βιβλίων.

7) Μπορείς να κάνεις όσα αντίγραφα θέλεις ενός ηλεκτρονικού βιβλίου. Copy/paste, you know? Τελείως δωρεάν και αστραπιαίο.

8) Μπορείς να κάνεις copy/paste ένα τμήμα ενός ηλεκτρονικού βιβλίου και να το συμπεριλάβεις σε ένα άρθρο που γράφεις, χωρίς να κάθεσαι να το πληκτρολογείς. Μπορείς, επίσης, να αλλάξεις μορφή στο ηλεκτρονικό βιβλίο με προγράμματα όπως Calibre (δωρεάν – και πολύ καλό: λειτουργεί και με UI και από command line). Από epub μπορείς να το κάνεις pdf, ή κάτι άλλο.

9) Το ηλεκτρονικό βιβλίο δεν είναι εύκολο να το χάσεις. Ακόμα κι αν χάσεις τη συσκευή ανάγνωσης, δεν έχεις πρόβλημα αν έχεις κρατήσει αντίγραφα ασφαλείας σε άλλες συσκευές ή δίσκους.

10) Το ηλεκτρονικό βιβλίο δεν τσακίζεται, δεν λερώνεται, δεν σκίζεται – και άλλα τέτοια δεν.

11) Το ηλεκτρονικό βιβλίο είναι οικολογικό, αν είσαι από τους φανατικούς οικολόγους, ή ακόμα κι αν δεν είσαι.

12) Αν χρησιμοποιείς κανονικό ηλεκτρονικό αναγνώστη – δηλαδή, όχι το κινητό σου αλλά συσκευή με ηλεκτρονικό μελάνι – το ηλεκτρονικό βιβλίο είναι πολύ φιλικό στο μάτι. Δεν έχει φως από πίσω της αυτή η οθόνη (παρά μόνο αν εσύ θέλεις να το ανάψεις – πλεονέκτημα ορισμένων συσκευών – κι αυτό το φως έρχεται από το πλάι και είναι πολύ ήπιο: το ανάβω ακόμα κι εγώ που κανονικά με ενοχλεί το φως όταν διαβάζω), δεν της χρειάζεται το φως για να λειτουργήσει. Δεν είναι σαν την οθόνη του κινητού σου ή του υπολογιστή σου. Λειτουργεί βάσει τελείως διαφορετικής τεχνολογίας (e-ink).

13) Κερδίζεις χώρο στο σπίτι σου. Τα ηλεκτρονικά βιβλία τρώνε χώρο (ελάχιστο συνήθως) μόνο μέσα σε σκληρούς δίσκους, όχι στα ράφια της βιβλιοθήκης σου.

 

Μειονεκτήματα ηλεκτρονικού βιβλίου

Ναι, φυσικά και θα αναφέρω και τα μειονεκτήματα. Είπα εξαρχής: παρότι προτιμώ το ηλεκτρονικό βιβλίο, δεν κάνω προπαγάνδα, και θα το δείτε αυτό. Τα πάντα έχουν τα υπέρ και τα κατά τους.

1) Για να διαβάσεις ηλεκτρονικό βιβλίο χρειάζεσαι ενέργεια. Ναι μεν σήμερα όπου κι αν πας έχει ρεύμα· ναι μεν οι μπαταρίες όλων των συσκευών (ειδικά αυτών με e-ink) κρατάνε πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα· αλλά θέλεις ενέργεια. Αυτό σημαίνει ότι χωρίς ενέργεια δεν μπορείς να διαβάσεις. Κακό.

2) Ο ηλεκτρονικός αναγνώστης, ή το κινητό σου, μπορεί να χαλάσει ή να σπάσει· κι αν συμβεί αυτό, δεν θα μπορείς να διαβάσεις ούτε ένα από τα εκατοντάδες βιβλία που κρύβονταν εκεί μέσα. Πολύ πιθανόν, μάλιστα, να τα χάσεις όλα. (Εντάξει, αν είσαι τόσο ανόητος ώστε να μην κρατάς αντίγραφα ασφαλείας.)

3) Δεν είναι και τόσο καλό να κρατάς μια τέτοια ηλεκτρονική συσκευή κοντά σε νερό, όπου μπορεί να σου πέσει και να έχεις βραχυκύκλωμα.

4) Δεν έχεις το βιβλίο – ναι, το ίδιο το γαμημένο το βιβλίο – μπροστά σου για να το κοιτάζεις και να το χαϊδεύεις και να το μυρίζεις, ή να το βάζεις στο ράφι σου και να βλέπεις τι ωραίο που είναι! Μη γελάτε, δεν κάνω πλάκα. Έχω κι εγώ πολλά χάρτινα βιβλία που είναι εκεί καθαρά για φετιχιστικούς λόγους. Έχει σημασία. Το ηλεκτρονικό βιβλίο δεν μπορεί να σου προσφέρει αυτή την πρέζα.

5) Δεν μπορείς να κάνεις σημειώσεις ή υπογραμμίσεις επάνω στο ηλεκτρονικό βιβλίο– Τι; Μπορείς; Ναι, εντάξει, οι περισσότεροι e-ink αναγνώστες (αλλά και κάποια apps κινητών) σου δίνουν τη δυνατότητα να κάνεις σημειώσεις και υπογραμμίσεις. Αλλά όλοι ξέρουμε ότι δεν είναι το ίδιο πράγμα. Και εμένα προσωπικά δεν με ενδιαφέρει γενικά. Ποτέ δεν υπογραμμίζω τα βιβλία μου, ηλεκτρονικά ή μη. Όμως νομίζω ότι η αναλογική υπογράμμιση είναι ανώτερη της ηλεκτρονικής σε αυτές τις περιπτώσεις, γιατί παίζει ρόλο το ίδιο το βιβλίο ως φυσικό αντικείμενο.

6) Στα βιβλία φαντασίας, όταν έχουν χάρτη, ο χάρτης συνήθως δεν φαίνεται και τόσο καλά στο ηλεκτρονικό βιβλίο, ενώ στο χάρτινο φαίνεται καλύτερα, και είναι και το φετιχιστικό θέμα που λέγαμε. Αλλά μπορείς να κατεβάσεις τον χάρτη από το διαδίκτυο (ή να τον εξάγεις από το ηλεκτρονικό βιβλίο αν ξέρεις πώς) και να τον δεις καλύτερα ή σε μεγαλύτερη οθόνη ή ζουμάροντας μέσα στην οθόνη μιας μικρής συσκευής. Ή μπορείς και να τον εκτυπώσεις άμα θέλεις. Όπως και νάχει, όμως, αυτό νομίζω πως μπορεί να θεωρηθεί μειονέκτημα του ηλεκτρονικού βιβλίου. Και όχι μόνο για χάρτες φαντασίας αλλά και για διαγράμματα κάθε είδους. Αυτά τα πράγματα, δυστυχώς, δεν φαίνονται και τόσο καλά συνήθως στα ηλεκτρονικά βιβλία, εκτός αν είναι pdf.

7) Για να λειτουργήσουν σωστά, τα ηλεκτρονικά βιβλία μορφών όπως epub δεν έχουν σταθερές γραμματοσειρές. Αυτό, από τη μεριά του συγγραφέα, μπορείς να πεις ότι είναι μειονέκτημα, γιατί ίσως ο συγγραφέας να θέλει σε ένα κομμάτι να χρησιμοποιήσει μια διαφορετική γραμματοσειρά για λόγους ύφους (κάτι σαν ειδικό εφέ). Δυστυχώς δεν μπορεί να το κάνει – οπότε ο αναγνώστης χάνει κάτι από τη σωστή εμπειρία του βιβλίου. Το ίδιο ισχύει και για πολύ ειδικές μορφοποιήσεις, όπως αν παίζει πραγματικά ρόλο πού επάνω στη σελίδα οφείλουν να εμφανίζονται οι λέξεις. Όλα αυτά τα προβλήματα μπορούν να λυθούν με το pdf· αλλά οι άλλες μορφές ηλεκτρονικού βιβλίου δεν τα λύνουν. Και το pdf έχει το μειονέκτημα ότι είναι άκαμπτο, σαν εικόνα περίπου. Ίσως να μην έχεις τη δυνατότητα να το διαβάσεις από κάποιες πολύ μικρές οθόνες, αναλόγως την κατασκευή του.

8) Είναι αρκετά δύσκολο να βρεις συσκευή με ηλεκτρονικό μελάνι (e-ink ). Κι αυτές είναι οι συσκευές από τις οποίες πρέπει κανονικά να διαβάζεις ηλεκτρονικά βιβλία, όχι από το κινητό σου. Έχω μια υποψία ότι η έλλειψη αυτών των συσκευών ίσως να έχει υποκινηθεί από το όλο σύστημα της αγοράς που προσπαθεί να πουλήσει τα χάρτινα βιβλία ενώ προσπαθεί να εκτοπίσει τα ηλεκτρονικά. (Αν όντως ισχύει κάτι τέτοιο, φυσικά κάνουν λάθος. Και έχει αποδειχτεί. Δεν πουλάς το δικό σου προσπαθώντας να εκτοπίσεις κάτι άλλο. Το πουλάς προσπαθώντας να το πουλήσεις.) Ούτε σε βιβλιοπωλεία δεν βρίσκεις συσκευή e-ink, ούτε καν σε καταστήματα ηλεκτρονικών ειδών. Ακόμα και τα μεγάλα καταστήματα ηλεκτρονικών ειδών δεν τις έχουν. Ορισμένα, δε, δεν μπορούν ούτε να σ’την παραγγείλουν αν τη ζητήσεις. Την τελευταία μου συσκευή την παράγγειλα διαδικτυακά από μια αποθήκη μακριά από το Κέντρο της Αθήνας και πήγα να την παραλάβω ο ίδιος. Ετοιμοπαράδοτη συσκευή e-ink δεν υπάρχει πουθενά στα κεντρικά καταστήματα. Ε, πώς θα διαβάσεις ηλεκτρονικό βιβλίο με την άνεσή σου χωρίς καλή συσκευή που βοηθά το μάτι;

 

Στο επόμενο άρθρο θα γράψω για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των χάρτινων βιβλίων, καθώς και κάποια συμπεράσματα.

---