ΣΚΕΨΕΙΣ

13/2/2024

Ηλεκτρονικά Βιβλία, ή Χάρτινα; (Μέρος Δεύτερο)
Κι άλλες σκέψεις, συμπεράσματα, και ερωτηματικά

 

Στο προηγούμενο μέρος αυτού του άρθρου είχα υποσχεθεί ότι θα συνεχίσω γράφοντας τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των χάρτινων βιβλίων όπως τα βλέπω μέχρι στιγμής· αλλά, πρώτα, θέλω να αναφερθώ σε κάτι που θεωρώ αρκετά σημαντικό. Υπάρχει μια σχετική προκατάληψη εναντίον των ηλεκτρονικών βιβλίων στην Ελλάδα και υπέρ των χάρτινων. Λέγεται ότι τα ηλεκτρονικά βιβλία δεν είναι «πραγματικά» βιβλία, ή ακόμα και ότι είναι για να μας κάνουν κάποια ζημιά, υποτίθεται, στην κουλτούρα του βιβλίου ή στον πολιτισμό ή σε οτιδήποτε άλλο. Αυτό με εκπλήσσει αν το πιστεύουν κάποιοι, γιατί δεν νομίζω ότι ισχύει λογικά όπως και να το σκεφτείς. Το μόνο που βγάζει νόημα είναι ότι ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να έχουν συνηθίσει το χάρτινο βιβλίο, και το ηλεκτρονικό να τους φαίνεται «παράξενο». Το ίδιο, όμως, θα φαινόταν «παράξενο» το δικό μας βιβλίο σε όσους, παλιά, διάβαζαν επάνω σε περγαμηνή... Όταν εφευρέθηκε η τυπογραφία, πάω στοίχημα ότι κάποιοι θα έλεγαν και τότε ότι ήταν «του διαβόλου» και καλύτερα να γίνονται χειρόγραφα τα αντίγραφο των βιβλίων από μοναχούς που κάθονται και τα γράφουν ξανά και ξανά, τα ίδια και τα ίδια, ώρες ατελείωτες σε σκιερά μοναστήρια.

Όμως δεν έχουμε μείνει εκεί· έχουμε τυπογραφία και τυπογραφεία. Γιατί; Διότι είναι, πολύ απλά, καλύτερο. Πιο εύκολο, πιο εξυπηρετικό, πιο γρήγορο. Αυτό σημαίνει ότι σήμερα το χειρόγραφο βιβλίο δεν έχει αξία; Φυσικά και έχει. Καλλιτεχνική αξία. Αλλά κυρίως διαβάζουμε βιβλία που έχουν βγει από τυπογραφείο, όχι βιβλία γραμμένα στο χέρι. (Εγώ, προσωπικά, δεν έχει τύχει ποτέ να διαβάσω βιβλίο γραμμένο στο χέρι.)

Το ίδιο, ουσιαστικά, ισχύει και για τα ηλεκτρονικά βιβλία. Είναι μια εξέλιξη του βιβλίου. Απλώς το μέσο αλλάζει.

Παρ’όλ’ αυτά, υπάρχει η προκατάληψη που λέγαμε: ότι δεν είναι «πραγματικά» βιβλία. Και όχι μόνο αυτό αλλά φαίνεται ενεργά να προωθούνται περισσότερο τα χάρτινα βιβλία εις βάρος των ηλεκτρονικών. Τα ηλεκτρονικά βιβλία παραμερίζονται ως «μη πραγματικά», προκειμένου να προωθηθούν τα χάρτινα.

Αυτό είναι κακό, γιατί πολύ απλά δεν είναι δίκαιο, και μπορεί να εξηγηθεί λογικά μόνο από τη σκοπιά του εκδότη χάρτινων βιβλίων που δεν θέλει να χάσει το όποιο κέρδος του. Υπάρχει ο φόβος ότι, αν κυριαρχήσουν τα ηλεκτρονικά βιβλία, αν ο κόσμος πιστέψει (ή καταλάβει;) ότι το ηλεκτρονικό βιβλίο βολεύει περισσότερο, οι σημερινοί εκδότες θα διαλυθούν. Οπότε γίνεται το παν, από όσους έχουν κάποιο όφελος από τα χάρτινα βιβλία, να παραμερίζουν τα ηλεκτρονικά, να προσπαθούν να τα αγνοούν, να τα περνάνε σαν να μην υπάρχουν, εκτός από κάποιες εξαιρέσεις, δήθεν ως έπαινος προς την τεχνολογία και λοιπές φανφάρες.

Αν έχουν δύο βιβλία μπροστά τους, και το ένα είναι χάρτινο ενώ το άλλο ηλεκτρονικό, δεν υπάρχει αμφιβολία ποιο θα προσπαθήσουν να προωθήσουν. Το χάρτινο. Έτσι, επειδή είναι χάρτινο.

Πρόκειται για μια τελείως ανεγκέφαλη προκατάληψη που υπάρχει σ’αυτή τη χώρα, η οποία νομίζω πως οφείλεται σε τρεις παράγοντες:

α) οι εκδότες φοβούνται μη χάσουν τα κέρδη τους επειδή τα ηλεκτρονικά βιβλία μπορούν πολύ πιο εύκολα να κυκλοφορήσουν δωρεάν, ή παράνομο, απ’ό,τι τα έντυπα·

β) οι εκδότες αισθάνονται αβεβαιότητα σχετικά με το αν οι αναγνώστες μπορούν να προσαρμοστούν στο ηλεκτρονικό βιβλίο·

γ) τα ηλεκτρονικά βιβλία είναι «του διαβόλου», ή «όχι πραγματικά βιβλία», ή «προσπαθούν να μας τα επιβάλλουν για να μας καταστρέψουν», και άλλα τέτοια.

Αυτό, βέβαια, είναι απλά ένα δείγμα τού γιατί, γενικώς, τίποτα δεν πάει μπροστά στην Ελλάδα αλλά ή πάνε όλα προς τα πίσω ή σέρνονται μέσα σε ένα ατέρμονο τέλμα, και οι καλλιτέχνες δεν μπορούν να βγάλουν λεφτά, και καμιά επιχειρηματική δραστηριότητα δεν μπορεί να φέρει σοβαρό κέρδος όταν έχει να κάνει με τις τέχνες ή με κάτι το καινούργιο ή το δημιουργικό. Όταν προσπαθείς να κάνεις κάτι, έχεις να αντιμετωπίσεις (α) το κατεστημένο που είναι βλαμμένο και αρτηριοσκληρωτικό, και (β) τις γελοίες προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες του καθενός.

Υπάρχει, λοιπόν, δυστυχώς, ανάμεσα σε άλλα κακά σε τούτο τον τόπο, και αυτή η προκατάληψη εναντίον των ηλεκτρονικών βιβλίων, ακόμα και σήμερα, ύστερα από όλα αυτά τα χρόνια. Οι ίδιοι άνθρωποι που όλη μέρα, βλακωδώς, σκρολάρουν το κινητό τους νομίζοντας ότι είναι τηλέφωνο και όχι κομπιούτερ αισθάνονται τρόμο να διαβάσουν ένα βιβλίο στην ίδια οθόνη που έτσι κι αλλιώς συνέχεια κοιτάζουν... Τρέχα-γύρευε.

Επομένως, το κλίμα στην Ελλάδα δεν είναι και τόσο καλό για τα ηλεκτρονικά βιβλία.

Αλλά μη φρικάρετε. Έτσι κι άλλως, το κλίμα στην Ελλάδα δεν είναι τόσο καλά ούτε για τα χάρτινα βιβλία – ή για οτιδήποτε άλλο το καλλιτεχνικό.

Αυτή η προκατάληψη, όμως, ισχύει και μπορεί να θεωρηθεί ως ένα από τα πλεονεκτήματα του χάρτινου βιβλίου σε τούτη τη χώρα. Αλλά δεν θα το αναφέρω στα πλεονέκτημα παρακάτω, γιατί δεν είναι – ξέρεις – «πραγματικό» πλεονέκτημα (όπως και το ηλεκτρονικό βιβλίο δεν είναι «πραγματικό» βιβλίο – εκτός αν το επιδοτεί το Κράτος, ίσως, ή κάποιος άλλος φορέας, οπότε το πράγμα αλλάζει δια μαγείας...).

 

Τα πλεονεκτήματα του χάρτινου βιβλίου

1) Δεν χρειάζεται ενέργεια. Αν και σήμερα παντού σχεδόν υπάρχει ενέργεια, αυτό είναι ένα καταφανές πλεονέκτημα. Μπορείς να διαβάσεις χάρτινο βιβλίο ακόμα και με το κεράκι πλάι σου, όπου κι αν είσαι.

2) Το χάρτινο βιβλίο δεν σπάει, δεν παθαίνει τεχνικές βλάβες. Εντάξει, μπορεί να σκιστεί, αλλά αυτό δεν είναι το ίδιο όπως το να σπάσει μια συσκευή και μετά να μην λειτουργεί καθόλου. (Αν και η συσκευή δεν είναι ηλεκτρονικό βιβλίο: είναι απλώς μια συσκευή. Αλλά καταλαβαίνετε τι εννοώ.)

3) Το χάρτινο βιβλίο κάνει ωραίο δωράκι. Μπορείς να το τυλίξεις με όμορφο χαρτάκι, να του βάλεις και μια όμορφη κορδελίτσα, και να το πας σε κάποιον (ασχέτως αν θα το διαβάσει ποτέ) για κάποια γιορτή. Αυτό δεν γίνεται με το ηλεκτρονικό βιβλίο, προφανώς.

4) Μπορείς να σημειώνεις πράγματα επάνω στις σελίδες του χάρτινου βιβλίου, ή ακόμα και να κάνεις σκιτσάκια, πολύ εύκολα. Μπορείς να τσακίσεις τις σελίδες. Είναι ένα φυσικό αντικείμενο που το έχεις στα χέρια σου.

5) Μπορείς να το χρησιμοποιήσεις για να γεμίσεις τη βιβλιοθήκη σου ώστε να φαίνεται ωραία. Δηλαδή, εκτός των άλλων, το χάρτινο βιβλίο είναι και διακοσμητικό. (Και δεν το λέω ειρωνικά. Στο σπίτι μου έχει καταντήσει να πλησιάζω να έχω περισσότερες βιβλιοθήκες από άδειους τοίχους. Και είναι όλες πνιγμένες στο βιβλίο.)

6) Το χάρτινο βιβλίο έχει φετιχιστική σημασία ως φυσικό αντικείμενο. Υπάρχουν βιβλία που, πολύ απλά, δένεσαι μαζί τους συναισθηματικά. Σου αρέσει που τα βλέπεις και που τα πιάνεις. (Σε ορισμένους, δε, αρέσει και να τα σνιφάρουν.) Κοιτάζεις το τρομερό εξώφυλλο και γουστάρεις, ναι, εκεί μπροστά σου, όχι μέσα σε κάποια οθόνη. Υπάρχουν βιβλία που τα έχεις από χρόνια και γυρίζεις και τα βλέπεις και... τι αναμνήσεις σού φέρνουν. Το χάρτινο βιβλίο μπορεί να είναι «μαγικό» αντικείμενο.

7) Το χάρτινο βιβλίο μπορεί να έχει και πρακτικές χρήσεις, όπως να μπλοκάρεις μια πόρτα μ’αυτό, ή μπορείς να βάλεις πολλά βιβλία το ένα πάνω στο άλλο για να στρώσεις ένα κομμάτι χαρτί που είχε γίνει ρολό. Σοβαρά τώρα: τα φυσικά αντικείμενα έχουν διάφορες χρήσεις που τα ψηφιακά δεν θα μπορέσουν ποτέ να έχουν.

8) Με τα χάρτινα βιβλία υπάρχει πάντα η μαγεία τού να ψάχνεις μέσα στα ατελείωτα ράφια ενός (παλαιο- ή μη) βιβλιοπωλείου μέχρι να ανακαλύψεις έναν κρυμμένο θησαυρό, κάτι που, εκείνη την ώρα που το αντικρίζεις, σου φαίνεται θαυμαστό σαν δώρο από το σύμπαν.

 

Αλλά πάμε τώρα στα...

 

Μειονεκτήματα των χάρτινων βιβλίων

1) Τα γράμματα επάνω στο χάρτινο βιβλίο είναι φιξαρισμένα. Ούτε να τα μεγαλώσεις μπορείς, ούτε να τα μικρύνεις, ούτε να ορίσεις άλλη γραμματοσειρά, ούτε τίποτα. Είτε σ’αρέσει είτε όχι. Αυτό είναι. Λάβε (μολών ή μη).

2) Αν το χάρτινο βιβλίο χαλάσει ή καταστραφεί – αν καεί, αν γίνει κουρέλι, αν βραχεί και δεν διαβάζεται, ή οτιδήποτε άλλο – πάει, αυτό ήταν. Δεν έχει backup. Ή, μήπως...

3) ...έχει; Η αντιγραφή χάρτινων βιβλίων είναι σχετικά δύσκολη, ή έχει ένα κάποιο κόστος. Πρέπει να βγάλεις φωτοτυπίες, ή να καθίσεις να το σκανάρεις. Δεν μπορείς να κάνεις απλά copy/paste ένα αρχείο και να το στείλεις στον φίλο σου ή να το κρατήσεις για backup.

4) Τα χάρτινα βιβλία, ειδικά αν είναι βαριά ή μεγάλα, κουράζουν το χέρι όταν διαβάζεις για ώρα· και συχνά ούτε στέκονται όπως τα θες. Πρέπει να κρατάς τις σελίδες ανοιχτές για να μην κλείσουν.

5) Είναι πολύ δύσκολο να βρεις χάρτινο βιβλίο δωρεάν. Τουλάχιστον, πολύ πιο δύσκολο απ’ό,τι ηλεκτρονικό βιβλίο. Νόμιμα ή μη.

6) Τα χάρτινα βιβλία είναι, συνήθως, πιο ακριβά από τα ηλεκτρονικά.

7) Τα χάρτινα βιβλία πιάνουν πιο πολύ χώρο. Πολύ πιο πολύ χώρο. Σκέψου μόνο ότι μέσα σε έναν σκληρό δίσκο μπορείς να έχεις χιλιάδες ηλεκτρονικά βιβλία: και ο σκληρός δίσκος είναι πιο μικρός από ένα χάρτινο βιβλίο.

8) Για όσους ενδιαφέρονται για το περιβάλλον, το χάρτινο βιβλίο το βλάπτει. Μα δεν σκέφτεστε τα καημένα τα δέντρα; Κάφροι. (Και δεν θέλω να εννοήσω ότι δεν είναι σοβαρό θέμα· απλώς, λίγο πλάκα κάνω.)

9) Δεν μπορείς να κουβαλήσεις και πολλά χάρτινα βιβλία μαζί σου σ’ένα ταξίδι, εκτός αν γεμίσεις όλες σου τις βαλίτσες και τις κάνεις σαν κοτρόνες.

10) Ο χρόνος – εντάξει, ο πολύς χρόνος – φθείρει το χάρτινο βιβλίο, το διαλύει στο τέλος, όπως όλα τα φυσικά αντικείμενα, ακόμα και το ανθρώπινο σώμα. Για τα ψηφιακά αντικείμενα δεν ισχύει αυτό· είναι αθάνατα μέσα στην ηλεκτρονική τους πραγματικότητα.

 

Νομίζω ότι έχω ήδη αναφέρει αρκετά. Μετά από εκείνο το πρώτο μπαμ με την εμφάνιση των ηλεκτρονικών βιβλίων, αυτή μού φαίνεται να είναι, περίπου, η κατάσταση τώρα. Όχι και καμιά σπουδαία εξέλιξη, όπως έχει αποδειχτεί, όλα αυτά τα χρόνια. Θα μπορούσαν να είχαν γίνει άλματα, προς διάφορες κατευθύνσεις, με τα ηλεκτρονικά βιβλία, ειδικά στην Ελλάδα που τα λεφτά δεν μας περισσεύουν. Τα ηλεκτρονικά βιβλία ανοίγουν δρόμους που αλλιώς δεν θα υπήρχαν. Και χωρίς το χάρτινο βιβλίο να ξεχνιέται. Μπορούν, κάλλιστα, να συνυπάρχουν και τα δύο είδη βιβλίου επ’άπειρον.

Δυστυχώς, όλα αυτά δεν θέλουμε να τα δούμε. Ακολουθούμε μια μυωπική λογική που είναι παρόμοια με αυτήν που χρόνια ακολουθούσαν στην Ελλάδα και η οποία μας οδηγεί σε δρόμους μη δημιουργικούς, μη παραγωγικούς, στείρους, ανέμπνευστους, βαρετούς. Τα ίδια και τα ίδια, και ούτε και λεφτά δεν βγαίνουν από όλ’ αυτά. Όφελος κανένα, δηλαδή.

Για όσους όμως θέλουν να χρησιμοποιήσουν το ηλεκτρονικό βιβλίο, είναι μια διέξοδος και για τους συγγραφείς και για τους αναγνώστες. Δεν είναι ανάγκη όλα να γίνονται μέσα από το σύστημα, που έχει ήδη αποδειχτεί ανεπαρκές, ούτως ή άλλως, και ανίκανο να υποστηρίξει την οποιαδήποτε καλλιτεχνική δραστηριότητα πέρα από τη στείρα και την κρατικά επιδοτούμενη.

---