ΣΚΕΨΕΙΣ

5/4/2015

Συγχρονικότητα, Συμπτώσεις, και Αντισυμπτώσεις
Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Ή, τα πάντα είναι.

 

Θα σας πω μια όχι τελείως φανταστική ιστορία. Όταν ήμουν μικρός, αλλά όχι και πολύ μικρός – είχα τελειώσει το σχολείο – βρέθηκα στη μέση μιας καταιγίδας παράξενων συμπτώσεων σχετικά με τις γυναίκες. Τι ορίζω ως «παράξενες συμπτώσεις»; Συμπτώσεις που παρουσιάζονται σε ένα δεδομένο χρονικό διάστημα και όλες αφορούν το ίδιο θέμα, ενώ οι πιθανότητες να συμβούν όλες αυτές μαζί είναι λογικά πολύ μικρές, αν όχι ελάχιστες.

Εκείνη την περίοδο, λοιπόν, μπορεί να τύχαινε κάποιος να μου πει κάτι αρνητικό για τις γυναίκες (πχ, ότι καταπιέζουν τους άντρες)· μπορεί να τύχαινε να δω σ’ένα φόρουμ κάπου στο Διαδίκτυο κάποιον να μιλά εναντίον των γυναικών· ορισμένα από τα βιβλία που τύχαινε να διαβάσω θα νόμιζες ότι ήταν γραμμένα από γυναικοφοβικούς ή μισογύνηδες ή ακραίες φεμινίστριες, ή τέλος πάντων από κάποιους που έχουν μια τελείως περίεργη αντίληψη για τη γυναίκα. Σε μια φάση, ένας τύπος που ήξερα τότε προσπάθησε να με πείσει ότι υπάρχει μια παγκόσμια συνωμοσία υποταγής του άντρα, γι’αυτό κιόλας συμβαίνουν όλα αυτά που βλέπουμε με το φεμινισμό και τα λοιπά. («Θέλουν να τους κάνουν όλους πούστηδες!»)

Σε μια άλλη φάση, κάποιος μού είπε: «Ρε μαλάκα, γιατί γράφεις έτσι στα βιβλία σου για τις γυναίκες; Γιατί δεν γράφεις για τις γυναίκες όπως είναι στην πραγματικότητα;»

«Πώς, δηλαδή;»

«Πουτάνες. Καριόλες.»

«Είσαι σοβαρός;»

«Μα έτσι είναι στην πραγματικότητα!»

Κι αυτός ο τύπος ήταν, τότε, λίγο πιο μικρός από εμένα. Τελικά, οι μισογύνηδες ίσως απλά να γεννιούνται...

Εκείνη την περίοδο – δύο, τρία χρόνια, ή ίσως και λιγότερο – συναντούσα πάρα πολλές τέτοιες συμπτώσεις. Έκτοτε – από τότε ώς τώρα, δηλαδή πολύ περισσότερα χρόνια – δεν έχω συναντήσει τόσες συμπτώσεις συνολικά σχετικά μ’αυτό το θέμα. Ήταν σαν κάτι να προσπαθούσε να με πείσει ότι η γυναίκες είναι πολύ κακές. Κι όμως οι συμπτώσεις έρχονταν από διαφορετικές πηγές, ολοφάνερα αποκομμένες μεταξύ τους: δηλαδή, δεν θα μπορούσε κάποιος να τα είχε κανονίσει παρασκηνιακά, νομίζω. Ή, τουλάχιστον, όχι όλα.

Τέτοιου είδους αντισυμπτώσεις ονομάζονται συγχρονικότητα από κάποιους.

Εκείνη την περίοδο που μου συνέβη το συγκεκριμένο φαινόμενο δεν ήξερα, όμως, για τέτοια πράγματα. Απλά, εκείνο που σκεφτόμουν ήταν ότι η κοινωνία μας δεν πηγαίνει καθόλου καλά. Είναι δυνατόν να κυκλοφορούν τόσοι κομπλεξικοί και ανισόρροποι;

Κάτι μέσα μου με έσωσε από το να διαμορφώσω μια άποψη βεβιασμένη για τις γυναίκες. Και αυτό το κάτι ίσως να ήταν η Μούσα μου. Πολλές φορές έχει έρθει, φορώντας μαγικό μανδύα και αστραφτερή πανοπλία, για να κλοτσήσει στο σαγόνι κάποιον ψυχικό δαίμονα και να τον στείλει πίσω στην άβυσσο. Επειδή και τότε, όπως πάντα, έγραφα λογοτεχνία, πολύ απλά δεν μπορούσα να παρουσιάζω τις γυναίκες υπό αυτό το πρίσμα. Δεν μου φαινόταν λογικό. Πολλές φορές, μάλιστα, έγραφα τις σκέψεις γυναικών μέσα σε μια ιστορία: και πώς ήταν δυνατόν να γράψω αντικειμενικά αν είχα τέτοιες ηλίθιες πεποιθήσεις στο μυαλό μου; Θα έπρεπε να γίνω ένας από εκείνους τους συγγραφείς πού ποτέ δεν γράφουν από την οπτική γωνία γυναικών; Φυσικά και όχι. Γράφοντας λοιπόν βρήκα τον δρόμο μου μέσα από την καταιγίδα των αντισυμπτώσεων, αναγνωρίζοντάς τες ως παράλογες.

Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Για να είμαι ειλικρινής, οι περισσότερες γυναίκες που έχω γνωρίσει στη ζωή μου θα μπορούσα να πω ότι είναι οριακά καλύτερες ως χαρακτήρες από τους περισσότερους άντρες που έχω γνωρίσει στη ζωή μου. Υπάρχουν πάντα και παλιοχαρακτήρες, αλλά αυτό δεν έχει σχέση με το φύλο κάποιου. Έχει σχέση με το ποιος είναι.

Αναρωτιέμαι, όμως, αν αυτού του είδους οι συγχρονικότητες δεν είναι παρά μια κατήχηση ενηλικίωσης – κάποιο αντανακλαστικό της κοινωνίας, ίσως – ώστε να κάνει τους άντρες, καθώς μεγαλώνουν, να είναι καχύποπτοι και προκατειλημμένοι προς τις γυναίκες και, αντίστοιχα, τις γυναίκες να είναι καχύποπτες και προκατειλημμένες προς τους άντρες. Να δημιουργείται, δηλαδή, μια πόλωση ενδογενής μέσα στην κοινωνία η οποία διατηρεί τον νοσηρό διαχωρισμό και την κατηγοριοποίηση. Γιατί, άραγε;

Τώρα, θα σας πω μια άλλη όχι τελείως φανταστική ιστορία. Τελευταία – που ήξερα πλέον για συγχρονικότητα και τα σχετικά – χάλασε το τηλέφωνο ενός γνωστού μου ατόμου. Αυτό το άτομο κάλεσε τον ΟΤΕ αλλά ο ΟΤΕ αργούσε να έρθει. Μέσα σε χρονικό διάστημα δύο εβδομάδων, αυτό το άτομο έτυχε ν’ακούσει διάφορες «συμπτωματικές» πληροφορίες: Κάποια την οποία συναναστρεφόταν του είπε ότι και το δικό τους τηλέφωνο είχε χαλάσει και είχαν κάνει πάνω από δυο βδομάδες για να το φτιάξουν· κάποιος άλλος τού είπε ότι, στη δουλειά του, και το δικό του τηλέφωνο είχε χαλάσει και έκαναν έναν ολόκληρο μήνα να το φτιάξουν· στο δρόμο, στην αγορά, τελείως τυχαία, άκουσε μια γρια να λέει ότι τα τηλέφωνα στην περιοχή είχαν χαλάσει κι αργούσαν να τα φτιάξουν. Κοντολογίς, ένα σωρό αντισυμπτώσεις σχετικά με τρομερά χρονοβόρες βλάβες. Εννοείται πως αυτό το άτομο ποτέ άλλοτε δεν άκουγε τυχαία τόσα πολλά για βλάβες τηλεφώνων σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Άρχισε επομένως να διαμορφώνει την αντίληψη ότι, λογικά, και το δικό του τηλέφωνο πρέπει να είχε κάποια πολύ σοβαρή βλάβη.

Όταν τελικά ο τεχνικός ήρθε, διαπίστωσαν ότι απλά είχε τσακιστεί ένα καλώδιο μέσα στο σπίτι. Το αποσύνδεσαν, έβαλαν ένα άλλο, και το τηλέφωνο λειτουργούσε ξανά. Μια βλάβη που αυτό το άτομο θα μπορούσε να είχε λύσει και μόνο του.

Μια βλάβη που δεν είχε καμία σχέση με όσα είχε τύχει να ακούσει μέσα σ’αυτό το μικρό χρονικό διάστημα. Ήταν σαν κάτι να ήθελε να του βάλει στο μυαλό ότι κάτι τρομερό συμβαίνει ενώ στην πραγματικότητα τίποτα το σπουδαίο δεν συνέβαινε!

Τέτοιου είδους συγχρονικότητες παρουσιάζονται αρκετά συχνά, αν και οι περισσότεροι άνθρωποι δεν τις προσέχουν, και ή βρίσκονται σε σύγχυση εξαιτίας αυτών ή διαμορφώνουν απόψεις που είναι τελείως ή μερικώς λανθασμένες.

Τώρα, μπορεί κάποιος να πει: Είναι δυνατόν, ρε φίλε, να υπονοείς ότι υπάρχει κάτι πίσω από αυτές τις παράξενες συμπτώσεις το οποίο προσπαθεί να παίξει με το μυαλό σου;

Επειδή είμαι σκεπτικιστής σχετικά με τα πάντα, δεν θα μπορούσα ποτέ να είμαι σίγουρος για κάτι τέτοιο. Αλλά αρκεί να πούμε ότι είναι ένα φυσικό φαινόμενο, γιατί είναι παρατηρήσιμο όταν ξέρεις για τι να ψάξεις. Και λέω «φυσικό φαινόμενο», όχι «παραφυσικό φαινόμενο», γιατί δεν πιστεύω σε παραφυσικά φαινόμενα. Κάτι που συμβαίνει ή είναι μέσα στη φύση του κόσμου (άρα είναι φυσικό) ή δεν είναι (και, άρα, δεν υφίσταται).

Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο συγχρονικότητα ήταν ο Carl Jung, κι όποιος θέλει να ψάξει περισσότερα γι’αυτό μπορεί άνετα να το κάνει.

Η ορθολογιστική επιστήμη, φυσικά, δεν αποδέχεται τη συγχρονικότητα επειδή δεν μπορεί να την εντάξει σε καμια συγκεκριμένη εξίσωση, άρα γι’αυτήν δεν υπάρχει. Η κβαντική επιστήμη την αποδέχεται. Σύμφωνα με την ψυχιατρική, αν παρατηρείς τέτοιες αντισυμπτώσεις, πρέπει να είσαι παρανοϊκός σχιζοφρενής· αλλά μάλλον η ίδια η ψυχιατρική πάσχει από παρανοϊκή σχιζοφρένεια, έτσι όπως βλέπει τρελούς και παλαβούς πίσω από κάθε σκιά. Όπως είχε πει ο William Burroughs: Παρανοϊκός είναι κάποιος που έχει μόλις καταλάβει τι συμβαίνει.

Οι περισσότερες αντισυμπτώσεις αυτού του είδους που έχει τύχει προσωπικά να παρατηρήσω (κοιτάζοντας και προς το παρελθόν, όχι μόνο από τότε που τα μάτια μου άνοιξαν) είναι αρνητικού τύπου. Δηλαδή, μοιάζουν με κάτι που προσπαθεί να σου περάσει κάποια ιδέα ή αντίληψη η οποία είναι προφανώς λανθασμένη ή είναι ενάντια στη θέλησή σου.

Δεν είναι όλες οι αντισυμπτώσεις αρνητικές· υπάρχουν και θετικές. Αλλά οι θετικές αντισυμπτώσεις, κατά κανόνα, δεν μοιάζουν με όνειρο που κάποιος το χειραγωγεί από έξω· νομίζεις ότι βαδίζεις σε μια «χώρα φωτός» και ένα ολόκληρο πεδίο είναι ανοιχτό μπροστά σου, από το οποίο μπορείς αβίαστα να διαλέξεις ό,τι επιθυμείς, φτάνει μόνο ν’απλώσεις το χέρι σου και να το πάρεις. Δεν σε πιέζει τίποτα προς οποιαδήποτε κατεύθυνση· απλά... βλέπεις, κι αυτό είναι αρκετό.

Υπάρχουν και τεχνητές συγχρονικότητες. Διάφοροι έχουν παρατηρήσει τον νόμο της συγχρονικότητας, και κάποιοι απ’αυτούς δεν έχουν και τόσο θεμιτούς σκοπούς. Μπορεί κάποιος εύκολα να δημιουργήσει τεχνητές συγχρονικότητες μέσα σ’έναν περιορισμένο χώρο, αν μπορεί να συνεννοήσει κάποιους ανθρώπους που βρίσκονται εκεί. Αυτό γίνεται συνήθως προκειμένου να διώξουν κάποιο άτομο που είναι ο στόχος της τεχνητής συγχρονικότητας, ή να του προκαλέσουν ψυχική σύγχυση. Μια τέτοια περίπτωση τεχνητών συγχρονικοτήτων έχω συμπεριλάβει στο μυθιστόρημά μου Οι Υπέρμαχοι του Γαλανού Φωτός, αν και θα ήταν μεγάλο λάθος κάποιος να θεωρήσει αληθινά αυτά που μπορεί να διαβάσει εκεί. Είναι παρατραβηγμένα και περιλαμβάνουν πολλά φανταστικά στοιχεία. Απλώς η κεντρική έμπνευση κάποιων θεμάτων προέρχεται από τις τεχνητές συγχρονικότητες.

Οι τεχνητές συγχρονικότητες μπορούν να είναι πολύ πιο επικίνδυνες από τις φυσικές συγχρονικότητες, γιατί από πίσω τους υπάρχει η κακόβουλη πρόθεση κάποιου ατόμου ή ομάδας ατόμων. Χρησιμοποιούνται από διάφορους για διάφορους σκοπούς, ακόμα και από ψυχιάτρους που νομίζουν ότι έτσι «θεραπεύουν» ενώ, στην ουσία, μόνο κακό κάνουν.

Οι τεχνητές συγχρονικότητες μπορεί, μάλιστα, να μη γίνονται για να προκαλέσουν σύγχυση αλλά τεχνητή επιβράβευση, που κι αυτό είναι επικίνδυνο, γιατί δεν είναι πραγματικό. Σου φουσκώνει το μυαλό, κι απλά γίνεσαι πιο εύκολος στόχος ή χειραγωγείσαι πιο εύκολα.

Οι περισσότεροι άνθρωποι που δεν έχουν σχέση με το θέμα δεν μπορούν να δουν τις συγχρονικότητες. Μπορεί να αισθάνονται άσχημα χωρίς να ξέρουν γιατί. Ή μπορεί να διαμορφώνουν παράξενες αντιλήψεις χωρίς, φαινομενικά, να υπάρχει καλός λόγος γι’αυτό. Ή μπορεί να θεωρούν φίλους τους ανθρώπους που, πάλι, δεν φαίνεται να υπάρχει κανένας καλός λόγος για να τους θεωρούν φίλους τους. Αυτό ισχύει και για τις φυσικές και για τις τεχνητές συγχρονικότητες.

Υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι ασχολούνται με τη μαγεία και προσπαθούν να προκαλέσουν συγχρονικότητες επικαλούμενοι κάποιο πνεύμα ή θεό. Πολλές φορές, ύστερα απ’αυτά που κάνουν, συγχρονικότητες όντως δημιουργούνται. Προσωπικά, όμως, πιστεύω ότι θα έπρεπε κανείς να είναι πολύ επιφυλακτικός, γιατί μπορεί τελικά να μην είναι καθόλου αυτό που νομίζει.

Υπάρχει μια παλιά μορφή μαντείας του Ερμή (και όχι μόνο). Ψιθυρίζει ο αιτών κάποιο ερώτημα στο άγαλμα του θεού, κλείνει τα αφτιά του, και προσεύχεται για κάποια ώρα. Μετά ανοίγει τ’αφτιά του, πηγαίνει στην αγορά ή σε κάποιο παρόμοια πολυσύχναστο μέρος, και ό,τι ακούει το εντάσσει σε μια λογική μαντικής συγχονικότητας.

Επειδή ήμουν περίεργος, κάποτε το δοκίμασα. Δεν έκλεισα τ’αφτιά μου, ούτε προσευχήθηκα στον Ερμή. Βρισκόμουν τότε σ’ένα σπίτι που δεν ήταν καν το δικό μου και βγήκα με την πρόθεση, με την απόλυτη πρόθεση μέσα στο μυαλό μου, να λάβω απαντήσεις σχετικά με κάτι το οποίο δεν θα αναφέρω εδώ. Έκανα μια βόλτα, ακούγοντας. Σχεδόν αμέσως από τότε που βγήκα από το σπίτι (ενώ δεν είχα πει σε κανέναν τον λόγο για τον οποίο έβγαινα) άρχισαν οι συγχρονικότητες. Άρχισα ν’ακούω, από τυχαίες συνομιλίες, πράγματα που αφορούσαν ένα συγκεκριμένο θέμα, και δεν ήταν κανένα πολύ κοινό θέμα. Δεν ήταν για την πολιτική ή για κάτι άλλο που απασχολεί πολύ κόσμο. Μέχρι να ολοκληρώσω τη βόλτα μου, που δεν ήταν μεγάλη, έπεσα πάνω σε τρεις συγχρονικότητες αυτού του τύπου. Τα λόγια που άκουσα ήταν από τυχαίους ανθρώπους στον δρόμο· δεν ήξεραν καν ότι βρισκόμουν εκεί, δεν μιλούσαν σ’εμένα. Όλα όμως συνέκλιναν σε κάτι συγκεκριμένο το οποίο μου φάνηκε παράλογο. Δεν έβγαζε νόημα. Δεν απαντούσε στην ερώτηση που είχα στο μυαλό μου. Μου έμοιαζε άσχετο. (Εσκεμμένα δεν λέω λεπτομέρειες, γιατί δεν θέλω να πω.) Μετά από αρκετό καιρό, κατάλαβα ότι τελικά δεν ήταν και τόσο άσχετο. Τότε όμως δεν θα μπορούσα να το είχα καταλάβει εκτός αν είχα πολύ μεγάλη διορατικότητα.

Το συμπέρασμά μου είναι ότι τέτοιου είδους μαντείες σπάνια βγάζουν νόημα εκτός αν καταλαβαίνεις την κατάσταση εξαιρετικά καλά και έχεις μεγάλη διορατικότητα. Αλλιώς, ίσως απλά να σε μπερδέψουν.

Όμως το θέμα αυτού του άρθρου δεν είναι για τις μαντείες· είναι, κυρίως, για τις αντισυμπτώσεις και πώς μπορούν να επηρεάσουν τη ζωή μας.

Τι θα γινόταν αν είχα καταλήξει μισογύνης εξαιτίας εκείνων των αντισυμπτώσεων όταν ήμουν ακόμα πολύ μικρός και δεν ήξερα πολλά; Τι θα γινόταν αν εκείνο το γνωστό μου άτομο δεν είχε πιστέψει ότι το τηλέφωνό του είχε κάποιο σοβαρό πρόβλημα αλλά τσέκαρε από μόνο του τα καλώδια κι έβλεπε ότι τελικά μπορούσε να επιδιορθώσει εύκολα τη βλάβη χωρίς να καλέσει τεχνικό;

Τέτοιου είδους αντισυμπτώσεις μπορούν να σε οδηγήσουν σε πολύ μεγάλες ανοησίες, ή να σε βάλουν να κυνηγάς φαντάσματα. Πάω στοίχημα, μάλιστα, ότι πολλές προκαταλήψεις, εμμονές, και ταμπού προέρχονται ή συντηρούνται μέσω συγχρονικοτήτων που ελάχιστοι παρατηρούν. Πάω στοίχημα, επίσης, ότι πολλές ακραίες και μη αντιλήψεις διαμορφώνονται μέσω τεχνητών συγχρονικοτήτων, ώστε μετά τα επηρεασμένα άτομα να ενταχθούν σε συγκεκριμένες ομάδες οι οποίες τα κατευθύνουν εναντίον άλλων ομάδων που κι αυτών τα μέλη δεν είναι παρά θύματα αντίστοιχων συγχρονικοτήτων.

Όταν διαισθάνεσαι, ή κατανοείς, ότι κάτι μοιάζει να προσπαθεί να σε καθοδηγήσει, αναρωτήσου αν πραγματικά θέλεις να πας προς τα εκεί. Ίσως και να θέλεις, ίσως αυτή όντως να είναι η πραγματική σου θέληση, οπότε κανένα πρόβλημα. Αν όμως δεν είναι αυτή η πραγματική σου θέληση αλλά βαδίζεις προς μια λάθος κατεύθυνση σπρωγμένος/η από μυστηριώδεις εξωτερικές πιέσεις;

Το όλο θέμα καταλήγει στο παλιό, κλασικό ερώτημα της ελευθερίας της βούλησης. Αν καθοδηγείσαι, μπορείς να είσαι ελεύθερος;

---