ΣΚΕΨΕΙΣ

14/12/2012

Το Πολύπλοκο Οικοδόμημα
Μια αρχετυπική ιδέα με διαστάσεις προς τη φανταστική λογοτεχνία και παραπέρα

 

Πρόσφατα, ένας στενός συγγενής μου έπρεπε να μπει στο νοσοκομείο για εγχείρηση. Έτσι πέρασα κάποιες δεκάδες ώρες μέσα στην Πολυκλινική Αθηνών, και είχα την ευκαιρία να παρατηρήσω πώς είναι φτιαγμένο το όλο οικοδόμημα. Δεν είναι σαν άλλα νοσοκομεία που έχω επισκεφτεί (ευτυχώς, όχι ως ασθενής ούτε ως γιατρός). Αυτά έχουν ένα αρχιτεκτονικό σχέδιο αρκετά απλό. Η Πολυκλινική είναι σχεδόν λαβυρινθώδης. Ανελκυστήρες από δω κι από κει, σκάλες, πόρτες, δωμάτια, προς διάφορες κατευθύνσεις· κι όταν κοιτάζεις από τα παράθυρα βλέπεις άλλα παράθυρα και οροφές, σωλήνες, κεραίες, τοίχους, και ανοίγματα ανάμεσα σε πελώριους τσιμεντένιους όγκους. Είναι σαν να έχεις πάρει πολλά χτίρια και να τα έχεις ενώσει με τυχαίο, χαοτικό τρόπο.

Φυσικά και, από καλλιτεχνικής άποψης, μου άρεσε ο χώρος. Είναι σαν να έχει βγει από πίνακα του Escher. Και θυμήθηκα πάλι όλα εκείνα τα περίπλοκα, χαώδη οικοδομήματα που βρίσκεις στη φανταστική λογοτεχνία και στον μαγικό ρεαλισμό.

Αυτό, για εμένα, είναι το Πολύπλοκο Οικοδόμημα. Μια αρχετυπική ιδέα που μπορείς να συναντήσεις σε πολλές μορφές. Δεν έχει μόνο φυσικό χαρακτήρα, αλλά και πνευματικό. Ένα Πολύπλοκο Οικοδόμημα δεν είναι μόνο ένας πολύπλοκος χάρτης, ένα μέρος όπου εύκολα μπορείς να χαθείς, ή είναι δύσκολο να βρεις τον δρόμο σου· είναι και ένας ψυχικός διαμορφωτής για όσους κατοικούν ή εργάζονται εκεί. Είναι ένας μικρόκοσμος. Παρατηρώντας τους ανθρώπους που δουλεύουν στην Πολυκλινική άπειρες ώρες, από το πρωί ώς το βράδυ, δεν μπορείς παρά να συμπεράνεις ότι ζουν σε έναν κόσμο αρκετά διαφορετικό από εκείνον όπου ζουν άλλοι άνθρωποι. Αυτό, βέβαια, είναι κάτι που ισχύει για όλους τους ανθρώπους σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Για παράδειγμα, όσοι ζούμε σε τεράστιες λαβυρινθώδεις πόλεις (όπως η Αθήνα) έχουμε μια διαφορετική νοοτροπία και τρόπο συμπεριφοράς από εκείνους που ζουν σε μικρότερες πόλεις ή στην επαρχία. Εγώ, ας πούμε, σε όποια πόλη της Ελλάδας κι αν βρεθώ μού φαίνεται χωριό και οι αποστάσεις απίστευτα μικρές, επειδή έχω συνηθίσει την Αθήνα.

Εκεί που θέλω να καταλήξω είναι πως ένα Πολύπλοκο Οικοδόμημα αναμφίβολα επηρεάζει και την ψυχοσύνθεση των ενοίκων του, ανάλογα πάντα με το ποιοι είναι αυτοί και τι είναι το Πολύπλοκο Οικοδόμημα.

Συγχωρέστε με αν αυτό το άρθρο δεν έχει και κανένα ιδιαίτερο νόημα, αλλά αφορά, ουσιαστικά, τη δική μου μανία με τα Πολύπλοκα Οικοδομήματα. Ανέκαθεν μού άρεσαν. Θυμίζουν λαβυρίνθους αν και δεν είναι, υποχρεωτικά, λαβύρινθοι· δεν είναι φτιαγμένα για να χαθείς μέσα τους, αλλά μπορεί και να το πάθεις.

Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα Πολύπλοκων Οικοδομημάτων στη φανταστική λογοτεχνία και στον μαγικό ρεαλισμό. Κάποιες φορές χρησιμοποιούνται αλληγορικά, αλλά συνήθως όχι. Και οι δεύτερες περιπτώσεις είναι που μου αρέσουν περισσότερο, μιας και δεν συμπαθώ πολύ την αλληγορία. Ο Μπόρχες, φυσικά, έχει αρκετά Πολύπλοκα Οικοδομήματα (και λαβυρίνθους). Στο Little, Big, του John Crowley, το σπίτι της οικογένειας είναι σίγουρα ένα Πολύπλοκο Οικοδόμημα. Στο The Red Wolf Conspiracy, του V.S. Redick, το Chathrad, αν και είναι ένα πελώριο ιστιοφόρο, μπορεί επίσης να θεωρηθεί Πολύπλοκο Οικοδόμημα. Στο Amber, του Roger Zelazny, το Παλάτι του Amber είναι κι αυτό Πολύπλοκο Οικοδόμημα (για να μην πούμε ότι ολόκληρο το σύμπαν εκεί μπορεί να θεωρηθεί Πολύπλοκο Οικοδόμημα!). Και το Labyrinth Inhabitant Magazine είναι ένα δικτυακό περιοδικό με λογοτεχνικές ιστορίες που διαδραματίζονται σε γιγάντια, λαβυρινθώδη οικοδομήματα.

Παρότι λατρεύω τα Πολύπλοκα Οικοδομήματα, προσωπικά δεν τα έχω χρησιμοποιήσει υπερβολικά στη λογοτεχνία μου. Απλώς οι ιστορίες που γράφω δεν έχει τύχει να με οδηγήσουν εκεί τόσο συχνά. Υπάρχουν, όμως, κάποιες περιπτώσεις, όπως το Παλάτι των Δεκαεννέα Πύργων (στο Παιχνίδι των Ράζλερ) και το Παντοτινό Ανάκτορο (στο Θρυμματισμένο Σύμπαν – βλ. Ο Θάνατος του Ξενιστή). Δε μπορείς πάντα να γράφεις για ό,τι σε μαγεύει πολύ, γιατί στο τέλος θα καταλήξεις να επαναλαμβάνεσαι και θα βαρεθείς.

Η Εγκυκλοπαίδεια της Επιστημονικής Φαντασίας αναφέρεται σε κάτι παρόμοιο με το Πολύπλοκο Οικοδόμημα, το edifice, και του δίνει τον εξής ορισμό:

Φυσικά το παρατραβάει λιγάκι, μιλώντας και για άλλες διαστάσεις μέσα στο χώρο και στο χρόνο, αλλά είναι, κατά βάση, αυτό που εγώ ονομάζω Πολύπλοκο Οικοδόμημα. Και νομίζω πως δεν χάνει τη μαγεία του ακόμα κι αν δεν επεκτείνεται με μυστηριώδεις κβαντικούς τρόπους προς τελείως περίεργες κατευθύνσεις. Ένα παράξενο αρχιτεκτονικό σχέδιο μπορεί να είναι χειρότερο από μια σειρά μυστηριακές θύρες που σε οδηγούν σε εναλλακτικές διαστάσεις.

Παρεμφερές με το Πολύπλοκο Οικοδόμημα είναι, επίσης, το arcology – μια λέξη που, παρότι έχει φανερά ελληνικές ρίζες (αρχή + λόγος), δεν υπάρχει σε κανένα ελληνικό λεξικό (!) που έχω εγώ, τουλάχιστον· αλλά ούτε και το διαδίκτυο δίνει κανένα αποτέλεσμα – οπότε, θα την πω αρχολογία, καθώς αυτό είναι που έρχεται αμέσως στο μυαλό. Οι μόνες βασικές διαφορές ανάμεσα στην αρχολογία και στο Πολύπλοκο Οικοδόμημα είναι ότι η αρχολογία (α) είναι πάντα τεράστια, (β) πάντα περιέχει και κάποιο οικολογικό περιβάλλον, και (γ) δεν είναι υποχρεωτικά πολύπλοκη (παρότι συνήθως είναι). Η Wikipedia γράφει γι’αυτήν: Arcology, combining "architecture" and "ecology", is a set of architectural design principles aimed toward the design of enormous habitats (hyperstructures) of extremely high human population density. These largely hypothetical structures would contain a variety of residential, commercial, and agricultural facilities and minimize individual human environmental impact. They are often portrayed as self-contained or economically self-sufficient.

Αν έπρεπε να δώσω έναν ορισμό για το δικό μου Πολύπλοκο Οικοδόμημα θα ήταν κάτι ως εξής:

M.C. Escher

---