ΣΚΕΨΕΙΣ

15/2/2010

Περί Γραφής: Παρανόηση Στίξης

Κόμματα που κλέβουν τη θέση άνω τελείας

Η παρανόηση που βλέπω να γίνεται πολλές φορές με τη στίξη είναι τραγελαφική όσον αφορά τα κόμματα που αντικαθιστούν άνω τελείες. Φαίνεται κάποιοι να θεωρούν ότι η άνω τελεία είναι ή άχρηστο σημείο στίξης, ή περιττό, ή απλά τόσο πολύ δύσκολο να καταλάβεις πώς χρησιμοποιείται οπότε καλύτερα να το παραλείπεις γενικώς. Δεν είναι έτσι. Και δεν είναι καθόλου δύσκολο να καταλάβεις πώς χρησιμοποιείται· βασικά, βγάζει περισσότερο νόημα από το κόμμα, που έχει καταντήσει να είναι το σημείο στίξης μπαλαντέρ.

Παράδειγμα:

Ο Νικόμαχος εδώ και ώρα είχε πάψει να μιλά, το θέμα δεν τον ενδιέφερε πλέον.

Το κόμμα εδώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο καταχρηστικά. Δεν είναι ουσιαστικά σωστό. Ο διαχωρισμός μεταξύ των προτάσεων «ο Νικόμαχος εδώ και ώρα είχε πάψει να μιλά» και «το θέμα δεν τον ενδιέφερε πλέον» είναι πολύ μεγάλος για να μπει το πιο αδύναμο από τα σημεία στίξης.

Γιατί;

Δείτε αυτά τα δύο παραδείγματα:

Ο Νικόμαχος, βέβαια, δεν ήταν τόσο καλός στη βοτανολογία όσο η αδελφή του.

Η Αρετή είχε προσπαθήσει να σκαρφαλώσει τον βράχο, αλλά δεν τα είχε καταφέρει.

Εκείνα τα κόμματα που κλείνουν μέσα τους το «βέβαια» στο πρώτο παράδειγμα είναι, προφανώς, πάρα πολύ αδύναμα σημεία στίξης. Δεν διακόπτουν τη ροή του λόγου. Το ίδιο και το κόμμα στο δεύτερο παράδειγμα, πριν από τον σύνδεσμο «αλλά».

Και στα δύο παραδείγματα, αν βγάλουμε τα κόμματα, μπορούμε να διαβάσουμε τις προτάσεις χωρίς παρανόηση.

Ο Νικόμαχος βέβαια δεν ήταν τόσο καλός στη βοτανολογία όσο η αδελφή του.

Η Αρετή είχε προσπαθήσει να σκαρφαλώσει τον βράχο αλλά δεν τα είχε καταφέρει.

Γιατί; Επειδή το κόμμα είναι το πιο αδύναμο σημείο στίξης που υπάρχει. Γι'αυτό.

Βγάλτε το κόμμα από εκείνο το πρώτο, πρώτο παράδειγμα:

Ο Νικόμαχος εδώ και ώρα είχε πάψει να μιλά το θέμα δεν τον ενδιέφερε πλέον.

Η πρόταση παύει να βγάζει νόημα. Είναι προφανές ότι χρειάζεται κάτι εκεί ανάμεσα στο «να μιλά» και στο «το θέμα». Και αυτό το κάτι είναι η άνω τελεία.

Ο Νικόμαχος εδώ και ώρα είχε πάψει να μιλά· το θέμα δεν τον ενδιέφερε πλέον.

Με απλή λογική σκέψη: το σημείο στίξης που διαχωρίζει το «βέβαια» σε αυτή την πρόταση–

Ο Νικόμαχος, βέβαια, δεν ήταν τόσο καλός στη βοτανολογία όσο η αδελφή του.

–και που μπαίνει πριν από το «αλλά» σε αυτή την πρόταση–

Η Αρετή είχε προσπαθήσει να σκαρφαλώσει τον βράχο, αλλά δεν τα είχε καταφέρει.

–δεν είναι δυνατόν να διαχωρίζει τις δύο προτάσεις σε αυτό το παράδειγμα:

Ο Νικόμαχος εδώ και ώρα είχε πάψει να μιλά [στίξη] το θέμα δεν τον ενδιέφερε πλέον.

Χρειαζόμαστε κάτι ισχυρότερο ως [στίξη].

Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι καταχρηστικά δεν πειράζει να χρησιμοποιήσεις το κόμμα εκεί. Πράγματι. Καταχρηστικά, όμως. Δεν είναι η σωστή του χρήση αυτή.

Κάποιος άλλος μπορεί να θέλει να χρησιμοποιεί τα κόμματα μόνο για πιο «σοβαρό» διαχωρισμό, ουσιαστικά αντικαθιστώντας με αυτά τις άνω τελείες. Και πάλι, θα μπορούσε να το κάνει – αλλά μόνο αν δεν χρησιμοποιεί τα κόμματα για όλες εκείνες τις άλλες «μικροδουλειές». Γιατί, αν αποφασίσεις να βάζεις κόμματα εκεί που πρέπει να βάζεις άνω τελειές, δεν μπορείς να βάζεις και το «βέβαια» ανάμεσα σε κόμματα, για παράδειγμα.

Ο ίδιος συγγραφέα που γράφει αυτό–

Ο Νικόμαχος εδώ και ώρα είχε πάψει να μιλά, το θέμα δεν τον ενδιέφερε πλέον.

–δεν είναι σωστό να γράφει και αυτό–

Ο Νικόμαχος ήταν, κατά περίσταση, δημοφιλής στην Αγορά.

Και, ασφαλώς, δεν θα μπορούσε να γράψει αυτό:

Ο Νικόμαχος, εδώ και ώρα, είχε πάψει να μιλά, το θέμα δεν τον ενδιέφερε πλέον.

Αν βάλεις το «εδώ και ώρα» ανάμεσα σε κόμματα ως επιρρηματική πρόταση, είναι τελείως τραγελαφικό να βάλεις και κόμμα μετά το «να μιλά». Είναι προφανές ότι δεν πρόκειται για το ίδιο σημείο στίξης αλλά για κάποιο άλλο που απλά εσύ αγνοείς, εσκεμμένα ή μη.

Το δυστυχές είναι ότι σε αρκετά ελληνικά κείμενα βλέπεις να γίνεται ακριβώς αυτή η τραγελαφική ιστορία...

Μετά το «να μιλά» θα μπορούσες, ίσως, να βάλεις πολλά σημεία στίξης εκτός από άνω τελεία, αλλά το κόμμα είναι το πιο αταίριαστο.

Ας βάλουμε άνω και κάτω τελεία:

Ο Νικόμαχος εδώ και ώρα είχε πάψει να μιλά: το θέμα δεν τον ενδιέφερε πλέον.

Τώρα, «το θέμα δεν τον ενδιέφερε πλέον» ακολουθεί ως επεξήγηση – όπως και είναι, άλλωστε.

Ας βάλουμε παύλα:

Ο Νικόμαχος εδώ και ώρα είχε πάψει να μιλά – το θέμα δεν τον ενδιέφερε πλέον.

Τώρα, τονίζουμε ότι το θέμα δεν ενδιέφερε πλέον τον Νικόμαχο.

Ας βάλουμε τελεία:

Ο Νικόμαχος εδώ και ώρα είχε πάψει να μιλά. Το θέμα δεν τον ενδιέφερε πλέον.

Τώρα δίνουμε έμφαση, δημιουργώντας δύο ισχυρές περιόδους. Όλα αυτά είναι «ρητορικά εφέ», ανάλογα με το τι θέλει να δείξει ο συγγραφέας. Και όλες οι περιπτώσεις είναι πιο σωστές απ'το να βάλεις κόμμα.

Ως πρακτικό κανόνα, για να διακρίνει κάποιος τις άνω τελείες από τα κόμματα μπορεί να θυμάται το εξής: Αν ο λόγος βγάζει νόημα ακόμα και χωρίς στίξη, μάλλον είναι κόμμα. Αν ο λόγος δεν βγάζει νόημα χωρίς στίξη, μάλλον είναι άνω τελεία.

Δεν ισχύει πάντα (όπως και όλοι οι κανόνες, άλλωστε) αλλά ισχύει στις περισσότερες περιπτώσεις.

 

(ΣημείωσηΣημείωση για τα Περί Γραφής
 
Αν είσαι φυσιολογικός αναγνώστης δε χρειάζεται να διαβάσεις αυτό το κομμάτι. Αν είσαι από εκείνους που θα σκεφτούν «Και ποιος νομίζει ότι είναι αυτός που θα μιλήσει για τη συγγραφή;», ή «Πολύ σπουδαίος δεν την έχει δει για να μας λέει πώς θα γράφουμε;», ή κάτι παρόμοια κολακευτικό για το άτομό μου, τότε είσαι το Πράσινο Ανθρωπάκι, και μπορείς να συνεχίσεις να διαβάζεις.
 
Αγαπητό Πράσινο Ανθρωπάκι,
    Στα Περί Γραφής μιλάω για ορισμένες από τις συγγραφικές μου εμπειρίες, και δίνω κάποιες συμβουλές ή κατευθυντήριες γραμμές για νέους (όχι, απαραιτήτως, ηλικιακά) συγγραφείς. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυτό: εμπειρίες, σκέψεις, συμπεράσματα. Το διαβάζεις, κι αν πιστεύεις ότι σου λέει κάτι ενδιαφέρον, έχει καλώς· αν πιστεύεις ότι δε σ'ενδιαφέρει, ή αν διαφωνείς κάθετα, το αγνοείς. Τουλάχιστον, αυτό κάνω εγώ όταν διαβάζω παρόμοια άρθρα: αν θεωρώ ότι λέει κάτι ενδιαφέρον, το διαβάζω με ευχαρίστηση· αν θεωρώ ότι δεν με ενδιαφέρει, το αγνοώ.
    Να το έχεις αυτό υπόψη σου όταν διαβάζεις τα Περί Γραφής. Δεν είναι δεσμευτικά, ούτε κανένας νόμος· είναι, απλώς, μερικές σκέψεις, γνώμες, και εμπειρίες μου.
 
για τα Περί Γραφής.)

 

---