ΣΚΕΨΕΙΣ

20/3/2016

Περί Γραφής: Ανώνυμα Πλήθη και Επώνυμοι Κομπάρσοι
Μια ματιά στους δευτερεύοντες χαρακτήρες

 

Στην Οδύσσεια ο Όμηρος δεν μπαίνει στον κόπο να δώσει ονόματα στους συντρόφους του Οδυσσέα. Είναι απλά «οι σύντροφοι». Δεν είναι (ας πούμε) ο Αγήνορας ο Σπιρτόζος, ο Αναξίμανδρος ο Ανθρωποφαγωτής, και ο Αναξιμένης ο Χορτοφάγος. Δεν έχουν καθόλου ονόματα. Είναι ένα πλήθος χωρίς προσωπικότητα. Αλλά εξυπηρετεί τον σκοπό του στη συγκεκριμένη ιστορία. Γιατί στην Οδύσσεια, κατά βάση, μόνο ο Οδυσσέας μάς ενδιαφέρει. Είναι η δική του ιστορία.

Στην Ιλιάδα, αντιθέτως, έχουμε ένα σωρό χαρακτήρες. Έχουμε πάρα πολλά ονόματα. Δεν είναι απλά «ο στρατός». Κι αν θέλουμε να πάρουμε ένα πιο σύγχρονο παράδειγμα, στο A Song of Ice and Fire, του GRR Martin, όλοι οι δευτερεύοντες χαρακτήρες έχουν ονόματα, από έναν στρατιωτικό διοικητή μέχρι μια καμαριέρα.

Πρόκειται για δύο τελείως διαφορετικές μεθόδους χρήσης των δευτερευόντων χαρακτήρων: το Ανώνυμο Πλήθος και το Επώνυμο Πλήθος.

Το Ανώνυμο Πλήθος: Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες δεν έχουν ονόματα, ούτε ξεχωριστές προσωπικότητες. Είναι «οι σύντροφοι», ή «η ομάδα», ή «ο στρατός», ή «οι μισθοφόροι», ή «οι υπηρέτες», ή «οι ευγενείς». Δεν είναι σημαντικοί, παρά μόνο ως σύνολο. Αυτό το σύνολο μπορεί να έχει κάποια προσωπικότητα – οι ευγενείς μπορεί να είναι υπερόπτες· ο στρατός μπορεί να είναι άγριος, απαρτιζόμενος από βαρβάρους· οι σύντροφοι μπορεί να είναι πιστοί· η ομάδα μπορεί να βρίσκεται σε αναβρασμό – αλλά δεν ξεχωρίζει κανένα συγκεκριμένο πρόσωπο του συνόλου.

Το Επώνυμο Πλήθος: Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες έχουν ονόματα και προσωπικότητες. Δεν αρκεί να πεις «οι σύντροφοι»· τους αποκαλείς με τα ονόματά τους, και ο καθένας είναι διαφορετικός από τον άλλο. Οι προσωπικότητες μπορεί να μην είναι τόσο αναλυτικές όσο των πρωτευόντων χαρακτήρων αλλά ούτε αμελητέες είναι. Ο Αναξιμένης ο Χορτοφάγος απεχθάνεται τις σάρκες· ο Αναξίμανδρος ο Ανθρωποφαγωτής τσαντίζεται εύκολα και πιάνει κόσμο στο ξύλο· ο Αγήνορας ο Σπιρτόζος πάντα βρίσκει έξυπνες λύσεις. Αυτά τούς χαρακτηρίζουν· είναι οι προσωπικότητές τους.

Το Ανάμικτο Πλήθος: Υπάρχει και μια τρίτη μέθοδος, που, ουσιαστικά, είναι μίξη των δύο προηγούμενων. Έχεις ένα μεγάλο ανώνυμο πλήθος αλλά μέσα σ’αυτό υπάρχουν και συγκεκριμένες προσωπικότητας. Για παράδειγμα, έχεις ένα μεγάλο στράτευμα από ανώνυμους μαχητές (που ξέρεις ότι είναι αρκετά άγριοι) αλλά μέσα από αυτούς έχεις επιλέξεις τρεις που τους λες με τα ονόματά τους και έχουν κάποιες προσωπικότητες: ο Ρογκ (που είναι φιλοχρήματος), ο Ζάρντοκ (που βαριέται οτιδήποτε εκτός απ’το να σκοτώνει), και η Μίρθα (που είναι πολύ πιστή σε όσους έχει ορκιστεί να υπηρετήσει).

Το θέμα είναι ποια από αυτές τις μεθόδους να χρησιμοποιήσεις όταν γράφεις μια ιστορία.

Κατά πρώτον, σωστή μέθοδος δεν υπάρχει. Είναι υποκειμενική υπόθεση, και εξαρτάται από την αισθητική του κάθε συγγραφέα και από το είδος της ιστορίας που θέλει να αφηγηθεί.

Κάποια πράγματα που μπορεί να έχει κανείς υπόψη του, για να επιλέξει τι του ταιριάζει καλύτερα, είναι τα ακόλουθα.

Σκέψου πού εστιάζεται η ιστορία σου. Αν εστιάζεται σε μόνο ένα ή δύο βασικά πρόσωπα (όπως στην Οδύσσεια), τότε ίσως θα ήταν καλή επιλογή να έχεις διάφορα ανώνυμα πλήθη, όπως «οι πολίτες», «οι δούλοι», «οι μισθοφόροι». Αν η ιστορία δεν εστιάζεται μόνο σε λίγα βασικά πρόσωπα αλλά θέλει να δείξει μια συγκεκριμένη περίοδο, ή έναν πόλεμο, ή μια κατάσταση που συμβαίνει μέσα σε μια εταιρεία ή μέσα σ’ένα διαστημόπλοιο, τότε ίσως θα ήταν καλή επιλογή να έχεις ή επώνυμα πλήθη ή ανάμικτα πλήθη. Αν τα πλήθη είναι μικρά (όπως ομάδες των οκτώ ή δώδεκα ατόμων), μπορεί να θέλεις να είναι όλοι οι χαρακτήρες επώνυμοι. Αν τα πλήθη είναι μεγάλα (όπως ένας ολόκληρος στρατός), δεν είναι πρακτικό να δώσεις ονόματα σε κάθε χαρακτήρα, οπότε δίνεις ονόματα σε μερικούς μόνο και οι υπόλοιποι είναι ένα ανώνυμο σύνολο.

Σκέψου, επίσης, πόσο μεγάλη θα ήθελες να είναι η ιστορία που γράφεις. Συνήθως, όσο περισσότερους επώνυμους χαρακτήρες έχεις, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η ιστορία. Πρόκειται για αντικειμενικό θέμα. Όταν αναφέρεσαι απλά σ’ένα ανώνυμο σύνολο, πόσο πράγματα πια να γράψεις; Όταν αναφέρεσαι σε έξι χαρακτήρες, ξεχωριστά και συγκεκριμένα, θα πρέπει να γράψεις πιο πολλά λόγια. Αν λοιπόν θέλεις μια μικρότερη ιστορία, καλύτερα να μην έχεις και πολλούς επώνυμους κομπάρσους. Αν θέλεις μια μεγαλύτερη ιστορία, βάλε όσους νομίζεις πως έχει ενδιαφέρον.

Υπάρχουν υπέρ και κατά και στις δύο μεθόδους. Τα ανώνυμα σύνολα είναι απρόσωπα, και δεν βοηθάνε και πολύ στο να δημιουργήσεις ατμόσφαιρα ούτε να αισθανθείς κοντά τους. Μοιάζουν με μέρος του σκηνικού. Αλλά, μέσα στην ιστορία, δεν πιάνουν αφηγηματικό χώρο. Γράφεις για το πλήθος και αναφέρεσαι σε μια μάζα ανθρώπων, χωρίς να πρέπει να ασχολείσαι με τον καθένα ξεχωριστά: κι αυτό σού δίνει τη δυνατότητα να επικεντρωθείς περισσότερο στα σημαντικότερα πρόσωπα της ιστορίας σου.

Από την άλλη, τα επώνυμα άτομα δεν είναι απρόσωπα (προφανώς) κι έτσι μπορείς πιο εύκολα να δημιουργήσεις ατμόσφαιρα με αυτά και να αισθανθείς κοντά τους. Από ένα σημείο και μετά, γίνονται σαν παλιοί φίλοι. Μπορεί να μην είναι κεντρικοί χαρακτήρες, αλλά δίνουν στην ιστορία αυτό το κάτι επιπλέον που τη χρωματίζει ευχάριστα. Το μειονέκτημα είναι ότι πιάνουν περισσότερο αφηγηματικό χώρο, και σε αναγκάζουν να κρατάς πολύ περισσότερες σημειώσεις. (Δεν είναι καλό να μπερδέψεις τι χρώμα έχουν τα μαλλιά κάποιου, στη μέση της ιστορίας, και από μαύρα να γίνουν ξαφνικά κόκκινα!) Επίσης, αν τύχει να βάλεις πιο πολλούς απ’ό,τι μπορεί να «σηκώσει» η ιστορία, τότε ίσως η αφήγηση να εκτροχιαστεί, με αποτέλεσμα να μη μπορείς να γράψεις τα πράγματα που έχουν αληθινό ενδιαφέρον.

Ας πάρουμε για παράδειγμα δύο απλές ιστορίες.

Πρώτη ιστορία: μια ομάδα σπηλαιολόγων εξερευνεί κάτι σπήλαια, μέσα στα οποία συναντά επικίνδυνα θηρία. Έχεις διάφορες επιλογές για το πώς να γράψεις αυτή την ιστορία. Αν πάρεις έναν, δυο χαρακτήρες ως βασικούς, οι άλλοι είναι ένα σύνολο – μια ομάδα. Αυτή η ομάδα μπορεί να είναι είτε ανώνυμο πλήθος, είτε επώνυμα άτομα, είτε μια μίξη ανώνυμων και επώνυμων. Αν επιλέξεις να τους έχεις ανώνυμους, τότε θα μιλάς πάντα για την «ομάδα», και θα επικεντρώνεσαι μόνο στους ένα, δυο βασικούς χαρακτήρες. Αν επιλέξεις να δώσεις ονόματα σε όλους, τότε θα έχεις έξι, εφτά επώνυμα άτομα που θα πρέπει να ξέρεις μερικές πληροφορίες γι’αυτά και να δίνεις έστω κάποια μικρή σημασία σε όλα. Αν επιλέξεις το μικτό πλήθος, τότε μπορεί δυο, τρεις να έχουν ονόματα και οι υπόλοιποι πέντε να είναι «η ομάδα». Όλες αυτές οι μέθοδοι είναι σωστές. Εξαρτάται από το τι είδους ιστορία θες να αφηγηθείς.

Δεύτερη ιστορία: ένα αστρόπλοιο έχει πέσει μέσα σε μια χώρα· το πλήρωμά του είναι τελείως διαφορετικό από τους κατοίκους της χώρας αυτής, και ο βασιλιάς της στέλνει έναν από τους διπλωμάτες του για να ρυθμίσει την κατάσταση. Βασικοί χαρακτήρες πες ότι είναι ο διπλωμάτης, ο βασιλιάς, και ο πλοίαρχος του αστρόπλοιου. Οι κομπάρσοι είναι πάρα πολλοί: είναι, σίγουρα, το πλήρωμα του αστρόπλοιου· είναι οι φρουροί του διπλωμάτη· είναι οι ευγενείς της Αυλής του βασιλιά· είναι, ίσως, ακόμα και η οικογένεια του βασιλιά. Πρέπει να αποφασίσεις ποιοι από αυτούς είναι επώνυμοι και ποιοι ανώνυμοι. Δεν μπορεί όλοι να είναι επώνυμοι· δεν είναι πρακτικό: η ιστορία δεν θα τελειώσει ποτέ. Θα γράφεις δέκα χρόνια και θα έχεις φτάσει τις 20.000 σελίδες, κι ακόμα δεν θα έχεις τελειώσει. Επομένως, πρέπει να αποφασίσεις. Το πιο απλό απ’όλα είναι μόνο οι τρεις βασικοί χαρακτήρες (διπλωμάτης, βασιλιάς, πλοίαρχος) να είναι επώνυμοι και οι άλλοι να είναι ανώνυμα πλήθη. Αλλά αυτό πάλι είναι πολύ απρόσωπο και αποστασιοποιημένο, σαν οι άλλοι να είναι σκιές γύρω από τους βασικούς χαρακτήρες, χωρίς η ύπαρξή τους να έχει καμια σημασία. Το πιο λογικό, αν θες να συμπεριλάβεις επώνυμους κομπάρσους, είναι να έχεις ανάμικτα πλήθη, ή ανάμικτα και ανώνυμα. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιοι από το πλήρωμα του αστρόπλοιου να έχουν ονόματα ενώ οι υπόλοιποι να είναι «το πλήρωμα». Οι σωματοφύλακες του διπλωμάτη, αν είναι λίγοι, μπορεί όλοι να έχουν ονόματα, ενώ οι ευγενείς της Αυλής να είναι τελείως ανώνυμοι και η οικογένεια του βασιλιά να είναι όλοι επώνυμοι.

Γενικά, όταν θέλεις να δώσεις χρώμα και ζωντάνια σε μια ιστορία, είναι καλό να έχεις κάποιους δευτερεύοντες χαρακτήρες με ονόματα. Δημιουργούν την εντύπωση ότι οι βασικοί χαρακτήρες δεν βρίσκονται μέσα σ’ένα θεατρικό σκηνικό αλλά σ’έναν πραγματικό κόσμο. Ο πραγματικός κόσμος έχει τα δικά του προβλήματα και τις δικές του ασχολίες· δεν είναι στημένος για τους βασικούς χαρακτήρες. Υπάρχουν κι άλλοι σημαντικοί άνθρωποι εκεί, απλά τώρα τυχαίνει να μην επικεντρωνόμαστε σ’αυτούς.

Αυτό δεν σημαίνει πως και η μέθοδος του ανώνυμου πλήθους είναι άχρηστη. Αλλά πρέπει πάντα να έχεις υπόψη ότι δημιουργεί απόσταση· τα πράγματα δεν μπορούν ποτέ να είναι προσωπικά με ένα ανώνυμο πλήθος. Ο στρατηγός μπορεί να δώσει διαταγές στον στρατό του, αλλά δεν μπορεί να συζητήσει μαζί του, ούτε να πιει ένα ποτήρι κρασί μαζί του, ούτε να αισθανθεί προσωπική φιλική συμπάθεια για ολόκληρο αυτό το σύνολο.

Υπάρχει, επίσης, μια αφηγηματική παραλλαγή που καταργεί ώς ένα βαθμό τους δευτερεύοντες χαρακτήρες. Είναι η περίπτωση όπου κανένας χαρακτήρας δεν είναι ξεκάθαρα περισσότερο σημαντικός από τους άλλους, και είναι όλοι επώνυμοι. Μπορεί να υπάρχουν συγχρόνως κάποια ανώνυμα πλήθη αλλά όλοι οι επώνυμοι χαρακτήρες μοιάζουν εξίσου σημαντικοί μεταξύ τους. Σε κάποιες από αυτές τις περιπτώσεις, καθώς η ιστορία εξελίσσεται, ορισμένοι από τους χαρακτήρες μετατρέπονται σε σημαντικότερους ενώ οι άλλοι παίρνουν δευτερεύοντα ρόλο. Σε άλλες περιπτώσεις παραμένουν όλοι, ώς το τέλος, εξίσου σημαντικοί.

 

(ΣημείωσηΣημείωση για τα Περί Γραφής
 
Αν είσαι φυσιολογικός αναγνώστης δε χρειάζεται να διαβάσεις αυτό το κομμάτι. Αν είσαι από εκείνους που θα σκεφτούν «Και ποιος νομίζει ότι είναι αυτός που θα μιλήσει για τη συγγραφή;», ή «Πολύ σπουδαίος δεν την έχει δει για να μας λέει πώς θα γράφουμε;», ή κάτι παρόμοια κολακευτικό για το άτομό μου, τότε είσαι το Πράσινο Ανθρωπάκι, και μπορείς να συνεχίσεις να διαβάζεις.
 
Αγαπητό Πράσινο Ανθρωπάκι,
    Στα Περί Γραφής μιλάω για ορισμένες από τις συγγραφικές μου εμπειρίες, και δίνω κάποιες συμβουλές ή κατευθυντήριες γραμμές για νέους (όχι, απαραιτήτως, ηλικιακά) συγγραφείς. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυτό: εμπειρίες, σκέψεις, συμπεράσματα. Το διαβάζεις, κι αν πιστεύεις ότι σου λέει κάτι ενδιαφέρον, έχει καλώς· αν πιστεύεις ότι δε σ'ενδιαφέρει, ή αν διαφωνείς κάθετα, το αγνοείς. Τουλάχιστον, αυτό κάνω εγώ όταν διαβάζω παρόμοια άρθρα: αν θεωρώ ότι λέει κάτι ενδιαφέρον, το διαβάζω με ευχαρίστηση· αν θεωρώ ότι δεν με ενδιαφέρει, το αγνοώ.
    Να το έχεις αυτό υπόψη σου όταν διαβάζεις τα Περί Γραφής. Δεν είναι δεσμευτικά, ούτε κανένας νόμος· είναι, απλώς, μερικές σκέψεις, γνώμες, και εμπειρίες μου.
 
για τα Περί Γραφής.)

 

---