ΣΚΕΨΕΙΣ

9/7/2023

Περί Γραφής: Κεντρικοί Χαρακτήρες
Ή χωρίς καθόλου κεντρικούς χαρακτήρες

 

Υπάρχουν δύο βασικά είδη ιστοριών σε ό,τι αφορά το πλήθος των χαρακτήρων, καθώς και ένα ακόμα είδος που προκύπτει από αυτά τα δύο.

Τα δύο βασικά είδη είναι: ή ένας κεντρικός χαρακτήρας, ή κανένας κεντρικός χαρακτήρας. Το τρίτο είδος, που προκύπτει από αυτά τα δύο, είναι να έχουμε έναν κεντρικό χαρακτήρα αλλά, συγχρόνως, και πολλούς άλλους που κινούνται γύρω του όμως έχουν ενδιαφέρον και από μόνοι τους.

Ορισμένοι πιστεύουν ότι το μυθιστόρημα (ή και το διήγημα) υποχρεωτικά έχουν έναν κεντρικό χαρακτήρα πάντα. Δε νομίζω ότι αυτό είναι σωστό. Αν μη τι άλλο, μου μοιάζει πολύ απόλυτο για να είναι σωστό. Και έχουμε και παραδείγματα όπου, καταφανώς, δεν ισχύει.

Ένα παράδειγμα ιστοριών με έναν κεντρικό χαρακτήρα είναι οι ιστορίες με τον Έλρικ, του Michael Moorcock. Δεν μπορείς να αμφισβητήσεις ότι ο Έλρικ πάντα είναι το κεντρικό πρόσωπο. Το ίδιο ισχύει και για άλλους ήρωες του Moorcock, και το ίδιο ισχύει και σε πολλά άλλα βιβλία. Απλώς εδώ είπα να αναφέρω ένα πολύ γνωστό παράδειγμα με κεντρικό χαρακτήρα.

Ιστορίες με πολλούς χαρακτήρες που κανένας δεν είναι κεντρικός είναι η Dragonlance και το A Song of Ice and Fire. Όσο κι αν προσπαθήσεις, σε τέτοιου είδους ιστορίες δεν μπορείς να πεις ότι υπάρχει κεντρικός χαρακτήρας. Έχουμε πολλούς χαρακτήρες που όλοι έχουν το δικό τους ενδιαφέρον.

Γνωστό παράδειγμα για την τρίτη περίπτωση – ένας κεντρικός χαρακτήρας και πολλοί γύρω του – μπορούμε να βρούμε σε κάποιες ιστορίες με τον Κόναν του R. E. Howard, όπου ναι μεν ο Κόναν είναι κεντρική φιγούρα, χωρίς αμφιβολία, αλλά γύρω του κινούνται διάφοροι που μοιάζει να έχουν ενδιαφέρον περισσότερο κι από εκείνον ίσως. Το ξέρω ότι αυτές οι ιστορίες δεν είναι και το καλύτερο δυνατό παράδειγμα, γιατί είναι σχετικά μικρές (διηγήματα) και οι χαρακτήρες υποχρεωτικά περιορισμένοι· αλλά τώρα δεν μπορώ να σκεφτώ κανένα άλλο πολύ γνωστό παράδειγμα τέτοιας αφηγηματικής μορφής.

Στα δικά μου βιβλία, όπως θα έχουν παρατηρήσει όσοι έχουν διαβάσει κάποια από αυτά, συνήθως έχω πολλούς χαρακτήρες. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θεωρώ τη μία μορφή καλύτερη από την άλλη. Όλες οι αφηγηματικές μορφές έχουν τη χρησιμότητά τους και τη γοητεία τους.

Τα βασικά πλεονεκτήματα τού να έχεις έναν κεντρικό χαρακτήρα είναι ότι έχεις την ευκαιρία να δεθείς περισσότερο μαζί του (και ως συγγραφέας και ως αναγνώστης) και να τον γνωρίσεις πιο πολύ. Επικεντρώνεσαι επάνω του. Ασχολείσαι με τις λεπτομέρειές του. Τον μαθαίνεις σαν να ήταν κοντινός συγγενής σου, ή καλός φίλος σου. Ακόμα κι αν δεν τον συμπαθείς, ακόμα κι αν ο χαρακτήρας σού είναι (εσκεμμένα από τον συγγραφέα ή μη) αντιπαθητικός, τον γνωρίζεις. Κι αυτό έχει σημασία.

Επίσης, ένας τέτοιος χαρακτήρας μπορεί να γίνει καλτ φιγούρα, που λέμε. Αν και δεν συμβαίνει συχνά, έχουμε πολλούς τέτοιους χαρακτήρες, όπως ο Έλρικ, ο Κόναν, ο Τζέιμς Μποντ. Ακόμα και ο Ηρακλής – μια φιγούρα από τη μυθολογία – είναι ανάμεσά τους. Οι χαρακτήρες που είναι κεντρικοί σε μια αφήγηση – έστω κι αν δεν γίνουν τόσο γνωστοί όσο ο Έλρικ – γίνονται μέσα στο μυαλό μας φιγούρες. Ότι είναι ο τάδε ή η τάδε. Ξεχωριστός ή ξεχωριστή. Ακόμα κι αν δεν είναι τόσο τρομερός χαρακτήρας μέσα στην αφήγηση. Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος φοβερός μαχητής, ή κάτι άλλο το ιδιαίτερο. Και μόνο που είναι κεντρικός φτάνει. Τον γνωρίζουμε καλά, αφού συνέχεια μαζί του ασχολούμαστε, και για εμάς γίνεται σημαντικός.

Αυτό, συνήθως, δεν μπορείς να το πετύχεις με πολλούς χαρακτήρες μέσα στην αφήγηση. Κανένας δεν ξεχωρίζει τόσο.

Το μειονέκτημα, πάλι, του να έχεις έναν κεντρικό χαρακτήρα είναι ότι η ιστορία κινδυνεύει να φαίνεται μονοδιάστατη – ότι τα πάντα αφορούν μόνο έναν άνθρωπο, οσοδήποτε κοσμοϊστορικά κι αν είναι. Επίσης, μπορεί να βαρεθούμε να διαβάζουμε συνέχεια για έναν χαρακτήρα. Ή, αν αυτός ο χαρακτήρας δεν μας αρέσει, δεν έχουμε καμιά εναλλακτική λύση: είμαστε υποχρεωτικά δεμένοι μαζί του. Δεν υπάρχουν εναλλαγές.

Στην αντίθετη μορφή, στις ιστορίες με πολλούς χαρακτήρας, ισχύουν περίπου τα ανάποδα. Έχουμε πολλούς εναλλακτικούς χαρακτήρες, και διαβάζουμε μια για τον έναν, μια για τον άλλο· ή για δύο και τρεις μαζί. Αυτό, συνήθως, είναι αρκετό για να μη βαριόμαστε, και δίνει άλλο δυναμισμό στην ιστορία. Δεν φαίνεται μονοδιάστατη, γιατί δεν αφορά μόνο έναν άνθρωπο: αφορά πολλούς. Οι λύσεις στα προβλήματα δεν δίνονται πάντα από τον ίδιο χαρακτήρα· ούτε τα προβλήματα σχετίζονται πάντα με έναν χαρακτήρα. Τα προβλήματα επηρεάζουν, κατά περίσταση, διάφορους, και το πώς θα λυθούν είναι αποτέλεσμα των πράξεων, πάλι, διάφορων χαρακτήρων. Είναι πιο δύσκολο να προβλέψεις τι θα γίνει παρακάτω, ή ποια θα είναι η κατάληξη.

Εκτός από αυτά, οι πολλοί χαρακτήρες είναι «αναλώσιμοι» με την καλή έννοια. Δηλαδή, ο καθένας μπορεί να πεθάνει ανά πάσα στιγμή αλλά η ιστορία μπορεί να συνεχιστεί. Ναι μεν δεν είναι καλό να σκοτώνονται συνέχεια χαρακτήρες (γιατί μετά η ιστορία ίσως να χάσει τελείως το νόημά της), όμως και κάποιος ή κάποιοι να σκοτωθούν η ιστορία δεν διαλύεται. Ενώ, αντιθέτως, τον έναν κεντρικό χαρακτήρα που είναι άμεσα συνδεδεμένος με την ιστορία δεν μπορείς να τον σκοτώσεις, γιατί τότε σταματάς την ίδια την ιστορία.

Αλλά και οι πολλοί χαρακτήρες έχουν, επίσης, τα δικά τους μειονεκτήματα. Όταν γράφεις για πολλούς, κανένας δεν γίνεται σημαντικός, κανένας δεν γίνεται «καλτ» – ή, τουλάχιστον, είναι πιο σπάνιο. Υπάρχει, επιπλέον, ο κίνδυνος όλοι να μοιάζουν ασήμαντοι ή αδιάφοροι, γιατί σε κανέναν δεν δίνεται βάρος. Ή, αν δίνεται σε όλους βάρος, μπορεί αυτό να καταντήσει ανιαρό επειδή διαβάζουμε (ή γράφουμε) για ένα σωρό χαρακτήρες και η ιστορία δεν προχωρά παρά μόνο πολύ αργά. Σε τελική ανάλυση, όταν έχουμε πολλούς χαρακτήρες, για ποιον να ενδιαφερθούμε πρώτα;

Η απάντηση, βέβαια, είναι: για όποιον μας αρέσει περισσότερο· ή, για όλους μαζί· ή, για την ιστορία γενικά. Όμως αναφέρω τώρα τα πιθανά μειονεκτήματα αυτής της μορφής.

Η τρίτη μορφή, που προκύπτει από τις δύο προηγούμενες, συνδυάζει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι προτιμότερη, φυσικά. Όπως πάντα, όλα εξαρτώνται από το τι γράφεις και πώς το γράφεις. Όταν έχουμε έναν κεντρικό χαρακτήρα και πολλούς άλλους γύρω του, μπορεί αυτοί οι άλλοι να φαίνονται ασήμαντοι ή και βαρετοί μπροστά του, και να μη θέλουμε να ασχοληθούμε μαζί τους. Ή μπορεί να έχουν περισσότερο ενδιαφέρον από τον κεντρικό χαρακτήρα, οπότε μετά να αναρωτιόμαστε γιατί ο κεντρικός χαρακτήρας είναι κεντρικός! Στην καλή περίπτωση, βέβαια, δεν συμβαίνει τίποτα από αυτά: έχεις και έναν κεντρικό χαρακτήρα που αισθάνεσαι να τον γνωρίζεις και που γίνεται καλτ μέσα στο μυαλό σου, και έχεις συγχρόνως και διάφορους άλλους γύρω του που επίσης σου κινούν το ενδιαφέρον και θες να μάθεις τι κάνουν. Ο κεντρικός χαρακτήρας, όμως, συνήθως τους επισκιάζει, τους κάνει να φαίνονται λιγότερο σημαντικοί. Είναι αναπόφευκτο σ’αυτή την αφηγηματική μορφή. Αν δεν συμβαίνει, δεν έχεις κεντρικό χαρακτήρα. Ακόμα κι αν ο χαρακτήρες δεν είναι αντικειμενικά σημαντικός – ούτε τρομερός πολεμιστής, ούτε μεγάλος άρχοντας, ούτε έχει τίποτα ιδιαίτερες δυνάμεις – πάλι τους άλλους θα τους επισκιάζει, απλά και μόνο επειδή ο συγγραφέας εσκεμμένα εστιάζεται περισσότερο σ’αυτόν. Τα προβλήματα πρέπει, υποχρεωτικά, να αφορούν κυρίως τον κεντρικό χαρακτήρα, και εκείνος πρέπει να είναι που θα δώσει λύση – έστω και με τη βοήθεια άλλων. Αν δεν συμβαίνει αυτό, τότε δεν έχεις κεντρικό χαρακτήρα, και είσαι στην προηγούμενη αφηγηματική μορφή: εκείνη με τους πολλούς χαρακτήρες – όπως το A Song of Ice and Fire ή η Dragonlance.

Τώρα που το ξανασκέφτομαι βρήκα κι ένα πιο σύγχρονο, γνωστό παράδειγμα με έναν κεντρικό χαρακτήρα και πολλούς άλλους γύρω του: το Wheel of Time, του Robert Jordan. Είναι ακριβώς έτσι. Έχει έναν χαρακτήρα που είναι σημαντικός όχι μόνο για την ιστορία αλλά και για ολόκληρο τον φανταστικό κόσμο της ιστορίας, και έχει και πολλούς παράπλευρους. Χωρίς τον κεντρικό χαρακτήρα δεν θα είχαμε αυτή την ιστορία· θα είχαμε άλλη. Όμως και οι υπόλοιποι χαρακτήρες έχουν το δικό τους ενδιαφέρον.

Ακόμα ένα παράδειγμα αυτής της μορφής, που απορώ πώς δεν το σκέφτηκα αμέσως: το Dune, φυσικά. Ο Πολ Ατρείδης είναι, αναμφίβολα, ο κεντρικός χαρακτήρας, αλλά έχεις και τόσους άλλους γύρω του. Δεν είναι όπως ο Έλρικ, που είναι κατά βάση αυτός και μόνο παρότι έχεις και ένα sidekick ή και κανέναν άλλο που μπορεί να παρουσιάζεται αλλά δεν του δίνεται καμιά βαρύτητα.

Όπως λέω πάντα σ’αυτές τις περιπτώσεις, δεν υπάρχει καλύτερη ή χειρότερη τεχνική ή μορφή. Εξαρτάται από την ιστορία που θέλεις να γράψεις. Οι ιστορίες με τον Έλρικ δεν θα μπορούσαν να ήταν γραμμένες αλλιώς. Ούτε το A Song of Ice and Fire θα μπορούσε να ήταν γραμμένο με έναν και μόνο βασικό χαρακτήρα. Αν αυτά τα δύο ήταν γραμμένα αλλιώς, θα είχαμε άλλες ιστορίες τελείως. Πολλές φορές, η μορφή που θα ακολουθήσεις καθορίζει την ιστορία που θα γράψεις. Δηλαδή, αν αποφασίσεις, για παράδειγμα, να γράψεις με κεντρικό χαρακτήρα, αυτό σημαίνει ότι κατευθείαν αποκλείεις ορισμένες ιστορίες, και αντιστρόφως.

*

Κάποιες εναλλακτικές μορφές:

• Όταν δεν γνωρίζουμε τον κεντρικό χαρακτήρα από κοντά αλλά μέσα από άλλους χαρακτήρες. Όταν διαβάζεις σε πρώτο πρόσωπο από την οπτική γωνία του βοηθού του μεγάλου ερευνητή, τότε ποιος είναι ο κεντρικός χαρακτήρας; Ίσως να είναι ο μεγάλος ερευνητής και όχι ο αφηγητής μας. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και σε ιστορίες τρίτου προσώπου, όπως έχει κάνει ο R.E. Howard σε κάποια διηγήματα με τον Κόναν: διαβάζουμε πώς οι άλλοι βλέπουν τον Κόναν, όχι τι σκέφτεται και τι αντιλαμβάνεται ο ίδιος ο Κόναν. Αλλά εξακολουθεί να είναι ο κεντρικός χαρακτήρας. Αυτή η εναλλακτική μορφή μπορεί να δώσει μια άλλη διάσταση στις ιστορίες με κεντρικό χαρακτήρα χωρίς υποχρεωτικά να τις κάνει ιστορίες με κεντρικό χαρακτήρα και πολλούς άλλους συγχρόνως.

• Όταν έχουμε δύο κεντρικούς χαρακτήρες αντί για έναν. Παράδειγμα, οι ιστορίες του Fritz Leiber με τον Fafhrd και τον Gray Mouser. Ιστορίες, δηλαδή, όπου δεν είναι ένας κεντρικός χαρακτήρας και ένας βοηθός/sidekick (όπως ο Elric και ο Moonglum ) αλλά δύο χαρακτήρες που είναι και οι δύο κεντρικοί συγχρόνως, χωρίς κανένας να είναι σημαντικότερος από τον άλλο. Αυτό δεν μπορείς να το εντάξεις στη μορφή με τους πολλούς χαρακτήρας· γιατί δεν είναι πολλοί: πάλι όλα είναι επικεντρωμένα γύρω από τους δύο κεντρικούς χαρακτήρες. Οπότε, είναι απλά μια εναλλακτική περίπτωση που μπορεί να δώσει ένα επιπλέον επίπεδο ενδιαφέροντος όταν μια ιστορία με μόνο έναν κεντρικό χαρακτήρα θα γινόταν ανιαρή. Δυστυχώς, δεν είναι πολλοί οι συγγραφείς που ακολουθούν αυτό το παράδειγμα. Συνήθως, έχουν έναν μόνο κεντρικό χαρακτήρα και ίσως να ρίξουν και κάποιον βοηθό από δίπλα.

• Όταν έχουμε πολλούς χαρακτήρες που όλοι είναι κεντρικοί. Μα είναι αυτό δυνατόν; Θεωρητικά, είναι. Μπορεί να έχεις μια μεγάλη ιστορία με τέσσερις, πέντε χαρακτήρες που ο καθένας ακολουθεί τη δική του πλοκή μέσα στην αφήγηση και, σ’αυτή την πλοκή, είναι σαν κεντρικός χαρακτήρας: είναι ο πιο σημαντικός και εκείνος που επισκιάζει τους άλλους. (Στο A Song of Ice and Fire συμβαίνει μερικές φορές αυτό, αλλά όχι συχνά, ούτε εκ συστήματος. Μάλλον τυχαία.)

• Σκέψου τη δική σου εναλλακτική μορφή. Η λογοτεχνία πάντα πρέπει να εξελίσσεται. Πάντα πρέπει να πειραματιζόμαστε.

 

(ΣημείωσηΣημείωση για τα Περί Γραφής
 
Αν είσαι φυσιολογικός αναγνώστης δε χρειάζεται να διαβάσεις αυτό το κομμάτι. Αν είσαι από εκείνους που θα σκεφτούν «Και ποιος νομίζει ότι είναι αυτός που θα μιλήσει για τη συγγραφή;», ή «Πολύ σπουδαίος δεν την έχει δει για να μας λέει πώς θα γράφουμε;», ή κάτι παρόμοια κολακευτικό για το άτομό μου, τότε είσαι το Πράσινο Ανθρωπάκι, και μπορείς να συνεχίσεις να διαβάζεις.
 
Αγαπητό Πράσινο Ανθρωπάκι,
    Στα Περί Γραφής μιλάω για ορισμένες από τις συγγραφικές μου εμπειρίες, και δίνω κάποιες συμβουλές ή κατευθυντήριες γραμμές για νέους (όχι, απαραιτήτως, ηλικιακά) συγγραφείς. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυτό: εμπειρίες, σκέψεις, συμπεράσματα. Το διαβάζεις, κι αν πιστεύεις ότι σου λέει κάτι ενδιαφέρον, έχει καλώς· αν πιστεύεις ότι δε σ'ενδιαφέρει, ή αν διαφωνείς κάθετα, το αγνοείς. Τουλάχιστον, αυτό κάνω εγώ όταν διαβάζω παρόμοια άρθρα: αν θεωρώ ότι λέει κάτι ενδιαφέρον, το διαβάζω με ευχαρίστηση· αν θεωρώ ότι δεν με ενδιαφέρει, το αγνοώ.
    Να το έχεις αυτό υπόψη σου όταν διαβάζεις τα Περί Γραφής. Δεν είναι δεσμευτικά, ούτε κανένας νόμος· είναι, απλώς, μερικές σκέψεις, γνώμες, και εμπειρίες μου.
 
για τα Περί Γραφής.)

---