ΣΚΕΨΕΙΣ

19/10/2013

Περί Γραφής: Διάλογος – Κάτι Περισσότερο από Προώθηση της Πλοκής
Όταν ο λογοτεχνικός διάλογος δίνει χρώμα και ατμόσφαιρα στην ιστορία...

 

Εκείνο που συνήθως προτείνουν όλοι στον λογοτεχνικό διάλογο είναι να έχει φυσικότητα αλλά, συγχρόνως, να μην είναι ακριβώς όπως μιλάνε οι άνθρωποι στην πραγματικότητα. Δηλαδή, να είναι αληθοφανής χωρίς να καταλήγει σε ασυναρτησίες και σε άσκοπες, μπερδεμένες προτάσεις.

Επίσης, καλό είναι να αποφεύγονται οι μεγάλοι επεξηγηματικοί μονόλογοι: ένα φαινόμενο που έπληττε, κυρίως, την παλιότερη επιστημονική φαντασία. Το αποκορύφωμα αυτών των περιπτώσεων είναι όταν ένας χαρακτήρας εξηγεί, μακροσκελώς, σε έναν άλλο χαρακτήρα πράγματα που κι οι δυο τους γνωρίζουν, απλά και μόνο για να τα μάθει ο αναγνώστης!

Γενικά, αν κάποιος σκοπεύει να βάλει έναν χαρακτήρα να κάνει μονόλογο, καλό είναι να υπάρχει σοβαρός λόγος γι’αυτό, να μην λέει ο χαρακτήρας πράγματα γνωστά στον ίδιο και στους συνομιλητές του (προφανώς), και οι συνομιλητές του να τον διακόπτουν κάπου-κάπου γιατί, στην πραγματικότητα, σπάνια κάποιος μιλά συνεχόμενα χωρίς κανένας να τον διακόπτει, έστω και για λίγο, εκτός αν πρόκειται για διάλεξη.

Εδώ, όμως, δεν θέλω να αναφερθώ σ’αυτές τις περιπτώσεις, καθώς είναι αρκετά γνωστές. Όλοι πια ξέρουν ότι οι μακροσκελείς μονόλογοι και ο ξύλινος διάλογος είναι πράγματα που κάνουν μια λογοτεχνική ιστορία χειρότερη. Εκείνο που σπάνια έχω παρατηρήσει να αναφέρεται είναι ότι ο διάλογος δεν χρειάζεται πάντα να είναι λειτουργικός. Δεν χρειάζεται κάθε λέξη που λένε οι χαρακτήρες να προωθεί την ιστορία. Κάποια πράγματα μπορούν να λέγονται για να δώσουν χρώμα ή να δημιουργήσουν μια κάποια ατμόσφαιρα, παρότι δεν είναι αυτό που θα αποκαλούσε κανείς «απαραίτητα» – δηλαδή, και να μην υπήρχαν πάλι θα καταλαβαίναμε τι γίνεται.

Μάλιστα, σε ορισμένες ιστορίες νομίζω πως αυτό είναι που λείπει: Λίγο χρώμα μέσα από τον διάλογο των χαρακτήρων.

Είναι δύσκολο να εξηγήσω ακριβώς τι εννοώ χωρίς παράδειγμα, οπότε ακολουθεί παράδειγμα:

Στο παραπάνω κομμάτι έχουμε διάλογο που είναι λειτουργικούς – πληροφοριακός. Απαραίτητος για να συνεχίσει η ιστορία. Οι δύο ήρωές μας μόλις ανακάλυψαν ένα πολύ σημαντικό στοιχείο. Δεν μπορείς να μη γράψεις αυτό τον διάλογο, εκτός αν γράφεις την ιστορία τελείως αφηγηματικά, χωρίς καθόλου διαλόγους.

Ας δούμε ένα διαφορετικό παράδειγμα:

Αυτός ο διάλογος δεν είναι λειτουργικός. Δεν είναι απαραίτητος. Θα μπορούσε και να είχε παραλειφθεί. Το πόσο καλά είναι τα ποτά στο Μικρό Λιμάνι της Ρεσκένδης δεν αποτελεί σημαντική πληροφορία για να συνεχίσει η ιστορία μας. Όμως δημιουργεί ατμόσφαιρα. Και πολλές φορές η ατμόσφαιρα είναι το ίδιο σημαντική με την πλοκή. Ίσως και σημαντικότερη. Είναι αυτό που σε κάνει να αισθανθείς τους χαρακτήρες ζωντανούς και τον κόσμο στον οποίο ζουν και δρουν πραγματικό.

Μέσα από τον διάλογο μπορείς να χρωματίσεις πάρα πολλά πράγματα για τους ανθρώπους που είναι βασικοί σε μια ιστορία: τις αρέσκειές τους, τις αντιπάθειές τους, τις συνήθειές τους, τα πιστεύω τους. Ακόμα κι αν όλα αυτά δεν χρειάζονται άμεσα στην πλοκή, δεν είναι ανούσια. Κάνουν την ιστορία πιο απολαυστική, και για τον συγγραφέα και για τον αναγνώστη.

Το ίδιο ισχύει και για ό,τι περιβάλλει τους βασικούς χαρακτήρες – είτε είναι δευτερεύοντες χαρακτήρες είτε όλο το σκηνικό. Όταν ξέρεις ότι παντού στο Μικρό Λιμάνι τα ποτά είναι χάλια, έχεις μια διαφορετική εικόνα στο μυαλό σου, παρά όταν οι χαρακτήρες επισκέπτονται ένα οποιοδήποτε λιμάνι περιμένοντας μια φίλη. Είναι καλύτερα οι ταξιδιώτες να διασχίζουν τα Παγερά Όρη όπου υπάρχει ο θρύλος ότι κάθε δεκαπέντε ημέρες κυκλοφορεί ο Σίρντελκαν, ο Αδελφός του Σκότους, σκλαβώνοντας ψυχές, παρά να διασχίζουν κάποια κρύα βουνά στα βόρεια μιας χώρας απλά και μόνο για να περάσουν από εκεί.

Και όλες αυτές τις πληροφορίες μπορείς να τις δώσεις μέσα από τον διάλογο.

Εκτός αυτού, όταν ο διάλογος γίνεται μόνο για την προώθηση της ιστορίας, τότε υπάρχει ο κίνδυνος να καταντήσει λιγάκι βαρετός και, ίσως, μη αληθοφανής. Όταν όμως οι χαρακτήρες λένε και «άσχετα» πράγματα (μέσα σε εισαγωγικά γιατί δεν είναι πραγματικά άσχετα), η ιστορία αποκτά άλλη ζωντάνια.

Χρειάζεται, ωστόσο, κάποια προσοχή ώστε να μην πέσει κανείς σε υπερβολή, η οποία πάλι έχει ως αποτέλεσμα ο διάλογος να γίνεται ανούσιος. Αν οι χαρακτήρες συνεχώς κουβεντιάζουν περί ανέμων και υδάτων, χωρίς η ιστορία να προχωρά, χωρίς τίποτα να συμβαίνει, τότε το όλο θέμα χάνει το νόημά του. Αντί ο διάλογος να δίνει χρώμα, αποπροσανατολίζει. Επομένως, αν μπαίνεις στον πειρασμό να βάλεις δυο ηρωίδες να μιλάνε επί τρεις σελίδες για την τελευταία μόδα στις τσάντες του Χαμένου Βασιλείου, ίσως θα ήταν καλύτερα να το ξανασκεφτείς. Μισή σελίδα, μάλλον, θα ήταν υπεραρκετή.

Ο τελικός κριτής, βέβαια, πάντα είναι ο συγγραφέας, καθώς γνωρίζει τι και σε ποια ποσότητα χρειάζεται η ιστορία που γράφει.

 

(ΣημείωσηΣημείωση για τα Περί Γραφής
 
Αν είσαι φυσιολογικός αναγνώστης δε χρειάζεται να διαβάσεις αυτό το κομμάτι. Αν είσαι από εκείνους που θα σκεφτούν «Και ποιος νομίζει ότι είναι αυτός που θα μιλήσει για τη συγγραφή;», ή «Πολύ σπουδαίος δεν την έχει δει για να μας λέει πώς θα γράφουμε;», ή κάτι παρόμοια κολακευτικό για το άτομό μου, τότε είσαι το Πράσινο Ανθρωπάκι, και μπορείς να συνεχίσεις να διαβάζεις.
 
Αγαπητό Πράσινο Ανθρωπάκι,
    Στα Περί Γραφής μιλάω για ορισμένες από τις συγγραφικές μου εμπειρίες, και δίνω κάποιες συμβουλές ή κατευθυντήριες γραμμές για νέους (όχι, απαραιτήτως, ηλικιακά) συγγραφείς. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από αυτό: εμπειρίες, σκέψεις, συμπεράσματα. Το διαβάζεις, κι αν πιστεύεις ότι σου λέει κάτι ενδιαφέρον, έχει καλώς· αν πιστεύεις ότι δε σ'ενδιαφέρει, ή αν διαφωνείς κάθετα, το αγνοείς. Τουλάχιστον, αυτό κάνω εγώ όταν διαβάζω παρόμοια άρθρα: αν θεωρώ ότι λέει κάτι ενδιαφέρον, το διαβάζω με ευχαρίστηση· αν θεωρώ ότι δεν με ενδιαφέρει, το αγνοώ.
    Να το έχεις αυτό υπόψη σου όταν διαβάζεις τα Περί Γραφής. Δεν είναι δεσμευτικά, ούτε κανένας νόμος· είναι, απλώς, μερικές σκέψεις, γνώμες, και εμπειρίες μου.
 
για τα Περί Γραφής.)

 

---