ΣΚΕΨΕΙΣ

13/10/2010

Γιατί Δεν Γράφεις Στα Αγγλικά;
Ιδού το ερώτημα...

Υπάρχουν άνθρωποι που μπορεί να σε ρωτήσουν: Γιατί δεν γράφεις στα αγγλικά; Ή, εναλλακτικά: Γιατί δεν μεταφράζεις στα αγγλικά αυτά που γράφεις ;

Ανέκαθεν, αυτό μού φαινόταν ένα ανόητο ερώτημα. Γιατί δεν γράφω στα αγγλικά; Υπάρχουν κάποιοι πολύ καλοί – και πολύ ευνόητοι, θα νόμιζε κανείς – λόγοι. Ο πιο καταφανής από αυτούς είναι: Δυστυχώς ή ευτυχώς, γεννήθηκα στην Ελλάδα, η Ελληνική είναι η μητρική μου γλώσσα, και επομένως ελληνικά γράφω. Με βολεύουν. Πες ότι είμαι ανώμαλος.

Και ο ακόμα πιο ανώμαλος δεύτερος λόγος: Τα ελληνικά μού αρέσουν καλύτερα. Δεν ξέρω γιατί αλλά, ως γλώσσα, με τραβάνε περισσότερο από τα αγγλικά. Ίσως επειδή είναι πραγματική γλώσσα, όχι ένα συνονθύλευμα άλλων γλωσσών. Ξέρεις γιατί η κάθε λέξη γράφεται έτσι όπως γράφεται και όχι με κάποιον διαφορετικό τρόπο. Υπάρχει μια εσωτερική λογική στην όλη δομή της ελληνικής γλώσσας, που απλά δεν τη βρίσκεις στα αγγλικά.

Μα, μπορεί να πει κάποιος, γράφοντας αγγλικά, μπορείς να δημοσιεύσεις πράγματα σε αγγλικά περιοδικά, να πουλήσεις βιβλία σε αγγλικούς εκδοτικούς οίκους, να γίνεις διάσημος, να γίνεις πλούσιος!

Γαμώ την ανωμαλία μου... Ακόμα και στη διεθνή αγορά – στην αγορά, δηλαδή, που όλα τα πράγματα είναι γραμμένα στα αγγλικά – το να γίνεις πλούσιος γράφοντας λογοτεχνία είναι το ίδιο σπάνιο όσο και το να σου πέσει το λαχείο. Κανένας δεν ξεκινά να γράφει λογοτεχνία έχοντας κατά νου ότι θα γίνει πλούσιος. Αν θέλεις να γίνεις πλούσιος, υπάρχουν πάρα πολλοί πολύ καλύτεροι τρόποι για να το προσπαθήσεις.

Μα, λέει τώρα το πράσινο ανθρωπάκι, είναι και η δημοσιότητα! Η δημοσιότητα! Η ΦΗΜΗ! Το μπλα-μπλα! Το κοινό διευρύνεται αφάνταστα όταν γράφεις αγγλικά! Αφάνταστα!

Ίσως, αλλά η δημοσιότητα δεν τρώγεται. Ούτε τίποτε άλλο μπορείς να την κάνεις, εκτός απ’το να χαϊδεύεις μ’αυτήν τον εγωισμό σου και να λες ότι είσαι σπουδαίος. Δεν είναι κάτι που ποτέ με έχει απασχολήσει. Εκείνο που ήθελα πάντα ήταν να γράφω τη λογοτεχνία που μου αρέσει. Το να γράφεις λογοτεχνία είναι πνευματική πρέζα. Το να διαβάζεις λογοτεχνία είναι επίσης πνευματική πρέζα. Γι’αυτό και τόσος κόσμος διαβάζει λογοτεχνία. Παίρνει την πνευματική του πρέζα. Εγώ απλά προσφέρω πνευματική πρέζα σε όσους ανθρώπους τυχαίνει να τους αρέσει η ίδια λογοτεχνία με εμένα. Θα μπορούσα να γράφω κάτι και να το κρύβω σε κάποιο συρτάρι ή σκληρό δίσκο, περιμένοντας να έρθει η κατάλληλη ευκαιρία για φήμη, δόξα, πλούτο, και πισίνες με παγωτά· αλλά αυτό δεν θα είχε απολύτως κανένα νόημα. Αν ποτέ παρουσιαστεί μια τέτοια ευκαιρία, θα παρουσιαστεί ούτως ή άλλως. Η μιζέρια δεν θα αυξήσει τις πιθανότητες της εμφάνισής της. Το όλο νόημα της λογοτεχνίας, πέρα από τη φήμη και το χρήμα, είναι ότι παίρνεις εσύ πνευματική πρέζα και δίνεις πνευματική πρέζα και στους άλλους.

Και, αφήνοντας πίσω μας αυτό το στριφτό μονοπάτι, θα πλησιάσουμε ένα ερείπιο στο τέλος ενός δάσους όπου φυτρώνουν καραμέλες και χαρωπά λαγουδάκια πηδάνε από κλαρί σε κλαρί. Αυτό το ερείπιο είναι μια απάντηση στο Γιατί δεν γράφεις αγγλικά; την οποία κανείς δεν σκέφτεται, και με εκπλήσσει. Δεν είμαι πατριδολάτρης, όπως θα έχετε καταλάβει, αλλά αναρωτιέμαι: δεν θα έπρεπε να σκεφτεί κανείς, τι θα γινόταν αν όλοι οι Έλληνες σιγά-σιγά άρχιζαν να γράφουν στα αγγλικά «επειδή εκεί έξω μπορούν να βρουν δημοσιότητα και χρήματα»; Στο τέλος, τίποτα δεν θα γραφόταν στα ελληνικά. Στο τέλος, θα την είχαμε ξεχάσει τη γλώσσα μας. Ποιος θα ήταν ο λόγος κανένας να ασχολείται μαζί της; Ποιος θα ήταν ο λόγος κανένας να ασχολείται με οποιαδήποτε άλλη γλώσσα εκτός από την κοινή γλώσσα, δηλαδή τα αγγλικά;

Η ισοπέδωση, όμως, δεν είναι τίποτα το καλό. Ποτέ δεν ήταν, ποτέ δεν θα είναι. Τα περισσότερα βιβλία που, από μικρός, διαβάζω είναι γραμμένα στα αγγλικά. Ξέρω πια να διαβάζω πολύ καλά αγγλικά. Το κάνω εξ ανάγκης. Το κάνω επειδή τα βιβλία που με ενδιαφέρουν είναι γραμμένα στα αγγλικά. Επομένως, έχω την επιλογή είτε να διαβάσω μια μετάφραση είτε να το διαβάσω στη γλώσσα που γράφτηκε. Είναι καν θέμα επιλογής, λοιπόν;

Το γεγονός ότι συμβαίνει αυτό δεν σημαίνει κιόλας ότι έτσι θα έπρεπε να είναι τα πράγματα. Και το συγκεκριμένο πρόβλημα δεν υφίσταται μόνο στην Ελλάδα. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, δυστυχώς οι μεταφράσεις από αγγλικά στη γλώσσα της κάθε χώρας είναι πάρα, πάρα πολλές. Στα ελληνικά βιβλιοπωλεία, οι μεταφράσεις είναι, ίσως, περισσότερες από τα πρωτότυπα. Στο ράφι της φανταστικής λογοτεχνίας, ούτε συζήτηση· εκεί, τουλάχιστον το 95% είναι μεταφράσεις. Και, ξανά, αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα, απ’όσο ξέρω.

Συμβαίνει, όμως, κάτι παρόμοιο και στις αγγλόφωνες χώρες; Όχι. Εκεί, οι μεταφράσεις είναι ελάχιστες. Και όποτε διαβάσουν κανέναν Ευρωπαίο ή άλλης εθνικότητας συγγραφέα χοροπηδάνε, θεωρώντας τον κάτι το απίστευτα πρωτοποριακό, αυθόρμητο, λογοτεχνικό, αντισυμβατικό, και όλα αυτά τα επίθετα που χρησιμοποιούμε για να χαρακτηρίσουμε κάτι που μας εντυπωσιάζει επειδή δεν το έχουμε συνηθίσει. Όπως εμάς μας εντυπωσιάζουν κάποια πράγματα που βλέπουμε να κάνουν οι αγγλόφωνες, έτσι κι εκείνοι, παρομοίως, εντυπωσιάζονται από αυτά που κάνουμε εμείς. Το γεγονός ότι βρίσκουν πιο δύσκολα τα βιβλία μας για να τα διαβάσουν απλά προσθέτει στην όλη αίγλη του θέματος. Το βλέπουν όπως όταν είσαι μικρός και νομίζεις ξαφνικά ότι έχεις ανακαλύψει κάτι πολύ σπουδαίο βρίσκοντας ένα παλιό, σκονισμένο βιβλίο στη βιβλιοθήκη του παππού σου. Θέμα προσωπικού εντυπωσιασμού, καθαρά.

Ας πούμε, λοιπόν, πως, εκτός του ότι γράφω ελληνικά επειδή μου αρέσουν ως γλώσσα, και εκτός του ότι γράφω ελληνικά επειδή δεν έχω καμία μανία να γίνω διάσημος ή πλούσιος από τη λογοτεχνία, υπάρχει και ένας ιδεαλιστικός λόγος κρυμμένος κάπου πίσω από όλα αυτά, στο χορτάρι, αριστερά από εκείνο εκεί το δέντρο: Δεν μ’αρέσει να παύουν να χρησιμοποιούνται οι γλώσσες επειδή δεν τυχαίνει είναι η κοινή γλώσσα της εκάστοτε εποχής.

Γιατί, τότε, δεν μεταφράζεις στα αγγλικά αυτά που έχεις ήδη γράψει στα ελληνικά;

Το να μεταφράζεις είναι δουλειά, για μένα. Δεν το κάνω για ψυχαγωγία. Δεν είναι πνευματική πρέζα. Και τα μυθιστορήματα που, συνήθως, γράφω είναι μεγάλα. Αν κάποιος δεν με πληρώσει γι’αυτό, δεν θα καθίσω να τα μεταφράσω. Είναι μια δουλειά για την οποία απαιτούνται πάρα πολλές ώρες, στις οποίες θα μπορούσα να κάνω χίλια-δύο άλλα πράγματα που μου αρέσουν περισσότερο. Το να μεταφράζω δεν είναι κάτι που κάνω επειδή δίνει νόημα στη ζωή μου. Εκείνο που έχω κατά νου είναι, ίσως, κάποτε να μεταφράσω κάποια διηγήματα. Αλλά αυτή τη στιγμή δεν βρίσκεται ανάμεσα στις προτεραιότητές μου. Θα ήταν αν ήθελα να γίνω διάσημος, πάμπλουτος, και να φοράω πούπουλα γαλοπούλας στο κεφάλι. Αλλά, δυστυχώς....

*

Παρεμπιπτόντως, αυτό το άρθρο δεν έχει καμία απολύτως ουσία. Αλλά το πράσινο ανθρωπάκι μού λέει–

(πώς το είπες αυτό; α, ναι...)

...Το πράσινο ανθρωπάκι μού λέει ότι είναι καλό να βάζεις κάθε τόσο κάτι στην ιστοσελίδα σου για να κρατάς τον κόσμο σε–

(για πες το, πάλι... Μάλιστα.)

...Σε εγρήγορση.

Και φυσικά, για να πλουτίσεις, να γίνεις διάσημος, και τα λοιπά.

---