ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΕΣ

Vermilion Sands
του J.G. Ballard

 

Δεν θεωρώ πως έχω διαβάσει πολλά βιβλία του Ballard – θέλω να διαβάσω περισσότερα – αλλά νομίζω πως έχω διαβάσει αρκετά. (Αν σας ενδιαφέρει να δείτε ποια, μπορείτε να ψάξετε στα αναγνώσματά μου.) Κανένα από αυτά δεν με έχει μαγέψει τόσο όσο το Vermilion Sands. Στις περισσότερες ιστορίες του Ballard, για να είμαι ειλικρινής, οι χαρακτήρες δεν μου αρέσουν και τόσο· μου φαίνονται λιγάκι αδιάφοροι. Ούτε η πλοκή με συγκινεί ιδιαίτερα. Σε κάποιες περιπτώσεις, δε, από ένα σημείο και μετά μου έχει φανεί κάπως βαρετή. Και ούτε στο ίδιο το ύφος της γραφής έχω βρει κάτι που να μου αρέσει πολύ. Η κεντρική ιδέα, κυρίως, είναι που με κεντρίζει. Έχει κάτι, πραγματικά, τελείως τρελές ιδέες ο Ballard.

Στο Vermilion Sands όλα αυτά δεν ισχύουν. Εκεί δυσκολεύομαι να βρω κάτι που να μη μου αρέσει. Έτσι, για εμένα, είναι το καλύτερο βιβλίο του Ballard που έχω διαβάσει μέχρι στιγμής.

Δεν είναι, βέβαια, μια ιστορία· είναι μια συλλογή από διηγήματα (και το ένα θα μπορούσες να το πεις και νουβέλα) που όμως έχουν μια κοινή θεματολογία, ή, μάλλον, έναν κοινό κόσμο, ένα κοινό σκηνικό, όπου διαδραματίζονται.

Το σκηνικό αυτό είναι μια ατελείωτη παραλία γνωστή ως Vermilion Sands. (Το vermilion είναι το κόκκινο χρώμα: το κοκκινοπορτοκαλί. Ίσως να το έλεγες άλικο στα ελληνικά, αν και δεν είμαι απόλυτα σίγουρος, γιατί το άλικο είναι το βαθυκόκκινο.) Φυσικά, πρόκειται για μια φανταστική τοποθεσία, που όμως υποτίθεται ότι υπάρχει κάπου στον κόσμο μας (του μέλλοντος; του παρόντος; – αδιευκρίνιστο). Ούτε ο ίδιος ο Ballard δεν φαίνεται να ξέρει πού ακριβώς. Στον πρόλογο του Vermilion Sands γράφει: Where is Vermilion Sands? I suppose its spiritual home lies somewhere between Arizona and Ipanema Beach, but in recent years I have been delighted to see it popping up elsewhere – above all, in sections of the 3,000-mile-long linear city that stretches from Gibraltar to Glyfada Beach along the northern shores of the Mediterranean, and where each summer Europe lies on its back in the sun.

Καταλαβαίνετε, λοιπόν, για τι είδους σκηνικό μιλάμε.

Μόνο που τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Η παραλία Vermilion Sands είναι μια τελείως σουρεαλιστική έκταση, όπου μπορεί να συναντήσεις τα εξής: άτομα που πετάνε με ανεμόπτερα και λαξεύουν τα σύννεφα ώστε να τους δίνουν συγκεκριμένα σχήματα (στο διήγημα The Cloud-Sculptors of Coral D)· ηχητικά αγάλματα μες στη μέση της αμμουδιάς ή μέσα σε βίλες εγκαταλειμμένες και μη· ψυχοτροπικά οικήματα που αντιδρούν ανάλογα με τη διάθεση των ενοίκων· κάτι πλάσματα που λέγονται sand-ray και κυκλοφορούν μέσα στις ατελείωτες αμμουδιές ενώ κάποιοι τα κυνηγάνε επάνω σε sand-yach, πλοία που «πλέουν» στην άμμο· παράξενα φυτά που τραγουδάνε· και άλλα.

Δεν υπάρχει τέλος στα θαύματα που μπορεί να συναντήσεις στη Vermilion Sands αν ποτέ έχεις την τύχη να βρεθείς εκεί.

Αυτή ήταν η δεύτερη φορά που διάβασα το βιβλίο (καλοκαίρι του 2022). Το είχα διαβάσει και το καλοκαίρι του 2012, πριν από 10 χρόνια. Ναι, πάντα καλοκαίρι το διαβάζω, για ευνόητους λόγους.

Και στο Vermilion Sands ακόμα κι η ίδια η γραφή μού αρέσει: έχει κάτι το σουρεαλιστικό από μόνη της. Δείτε για παράδειγμα ένα κομμάτι σαν αυτό:

The season had ended, and already the desert had begun to move in again for the summer, drifting against the yellowing shutters of the cigarette kiosks, surrounding the town with immense banks of luminous ash. Along the horizon the flat-topped mesas rose into the sky like the painted cones of a volcano jungle. The beachhouses had been empty for weeks, and abandoned sand-yachts stood in the centre of the lakes, embalmed in the opaque heat. Only the highway showed any signs of activity, the motion sculpture of concrete ribbon unfolding across the landscape.

Το διαβάζεις και λες: Τι γράφει εδώ ο άνθρωπος; Ήταν υπό την επίδραση εξωγήινων ουσιών από τον Άρη;

Είναι μαγεία. Καθαρή.

Το κάθε διήγημα στο Vermilion Sands έχει και μια καινούργια, τρομερή, φανταστική, σουρεαλιστική ιδέα, ενώ επεκτείνει και το όλο σκηνικό. Και ο ρυθμός που κινούνται οι ιστορίες είναι γρήγορος. Δεν υπάρχει περίπτωση να βαρεθείς ούτε στιγμή.

Ο διάλογος είναι, επίσης, αρκετά καλός, και ακούγεται ρεαλιστικός για τα δεδομένα της ιστορίας. Οι χαρακτήρες η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχει πολύς χώρος για να αναπτυχθούν, αλλά μέσα σε αυτό τον χώρο αναπτύσσονται ικανοποιητικά, και νομίζω ότι μου άρεσαν περισσότερο από τους χαρακτήρες σε άλλες ιστορίες του Ballard.

Οι πλοκές των διηγημάτων είναι αληθοφανείς – πάλι, φυσικά, για τα δεδομένα του σουρεαλιστικού σκηνικού – και μπορείς όντως να πιστέψεις ότι διαβάζεις πραγματικά γεγονότα μέσα από κάποιο καλοκαιρινό όνειρο.

Ένα κοινό στοιχείο που έχουν όλες οι ιστορίες – κι αυτό ίσως να αποτελεί και σχετικά αρνητική κριτική από μέρους μου για το Vermilion Sands – είναι ότι πάντα ο «κακός» – ή, τουλάχιστον, ο «παράξενος» – είναι μια γυναίκα που είναι από τελείως τρελή μέχρι οριακά παράφρων ή, το λιγότερο, φοβερά εκκεντρική. Από αυτό, καταλαβαίνω τις διάφορες κριτικές που έχω διαβάσει εναντίον του Ballard οι οποίες μιλάνε για μισογυνισμό. Αλλά εγώ, προσωπικά, δεν νομίζω πως η πρόθεση του Ballard ήταν μισογύνικη γράφοντας αυτές τις ιστορίες. Τις διαβάζεις και είναι ιστορίες που φαίνεται να κυλάνε φυσικά· δεν σου δίνουν την εντύπωση προπαγάνδας εναντίον της γυναίκας. Εκ των υστέρων, όμως, αν καθίσεις λίγο και το σκεφτείς θα παρατηρήσεις ότι πάντα ο «κακός» (ή, τουλάχιστον, ο «παράξενος») της υπόθεσης είναι μια γυναίκα! Τυχαίο; Κατάσταση cherchez la femme; Απλά έτσι του ήρθε και το έγραψε, χωρίς να το πολυσκεφτεί;

Ποιος ξέρει; Έχει πραγματικά σημασία;

Όπως είπα, καταλαβαίνω γιατί αυτό μπορεί να αποτελέσει αρνητική κριτική για τον Ballard. Αλλά δεν αισθάνθηκα ότι το Vermilion Sands είναι αντιφεμινιστική προπαγάνδα, ή μισογύνικα διηγήματα, ή τίποτα τέτοιο.

Ούτε αυτό μείωσε καθόλου την απόλαυση της ανάγνωσης.

Είναι το καλύτερο βιβλίο του Ballard που έχω διαβάσει μέχρι στιγμής. Άνετα θα το διάβαζα και τρίτη φορά. Καλοκαίρι πάντα, εννοείται.

---