ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΕΣ

Eons of the Night
του Robert E. Howard

 

Αυτή είναι μια συλλογή με διηγήματα και νουβέλες του Robert E. Howard τα οποία έχει επιλέξει ο S.M. Stirling. Δεν είναι ιστορίες με τους πιο δημοφιλείς ήρωες του Howard, όπως Κόναν, Καλ, και Σόλομον Κέιν. Είναι κάποιες από τις λιγότερο γνωστές ιστορίες του, οι οποίες όμως με γοήτευσαν με το βαρβαρικό μεγαλείο τους. Είχα καιρό να διαβάσω βιβλίο που να μη βλέπω την ώρα να το ξαναπιάσω για να δω τι γίνεται παρακάτω. Και ήταν διηγήματα και νουβέλες, όχι ένα ολόκληρο μυθιστόρημα. Κι όμως – ούτε μία από αυτές τις διηγήσεις δεν έτυχε να με απογοητεύσει.

Η συλλογή περιλαμβάνει τις εξής ιστορίες: House of Arabu· The Garden of Fear· The Twilight of the Grey Gods· Spear and Fang· Delenda Est· Marchers of Valhalla· Sea Curse· Out of the Deep· In the Forest of Villefère· και Wolfshead.

Οι μισές από αυτές διαδραματίζονται στο μακρινό παρελθόν του κόσμου μας, το οποίο είναι, ουσιαστικά, σαν άλλος κόσμος. Ή είναι μια φανταστική εποχή, ή μια εποχή που η φαντασία του Howard την έχει αλλοιώσει έτσι που μοιάζει σαν φανταστική. Παντού υπάρχουν εφιαλτικοί δαίμονες και παράξενη μαγεία.

Δύο από τις άλλες μισές ιστορίες διαδραματίζονται σε μια παράκτια πόλη ονόματι Faring town η οποία είναι γεμάτη θαλασσοπόρους και πειρατές, και πρέπει να είναι σε πιο σύγχρονη εποχή: ίσως και στην εποχή που ζούσε ο ίδιος ο Howard. Όμως εξωφρενικά και εφιαλτικά πράγματα συμβαίνουν εκεί, τα οποία έχουν σχέση με κατάρες και δαίμονες του πελάγους.

Οι δύο τελευταίες ιστορίες έχουν ως θεματολογία τον λυκάνθρωπο, αλλά είναι ένας λυκάνθρωπος που με ξάφνιασε. Ο Howard έχει, πραγματικά, σκεφτεί τον δικό του λυκάνθρωπο. Περίμενα να συναντήσω κάποιο κλισέ, αλλά δεν το συνάντησα. Συνάντησα μια πολύ ευφάνταστη ιδέα για τη δαιμονιακή φύση του λυκανθρώπου η οποία με «έστειλε».

Αρκετοί έχουν χαρακτηρίσει τον Robert E. Howard ως ρατσιστή, και αυτό βασίζεται κυρίως σε δύο πράγματα: στους «άριους» βάρβαρους ήρωές του, και στον τρόπο που αναφέρεται στους μαύρους ιθαγενείς της Αφρικής. Εγώ θα πω το εξής: Σε όλες τις ιστορίες εδώ οι οποίες διαδραματίζονται στο παρελθόν ο πρωταγωνιστής είναι (σε κάθε περίπτωση, αν δεν κάνω λάθος) κάποιος ψηλός, μυώδης βάρβαρος με ξανθά μαλλιά και γαλανά, ή γκρίζα, μάτια. Επίσης, σε αρκετές περιπτώσεις αναφέρεται και ότι ολόκληρες φυλές είναι έτσι – όπως στο Marchers of Valhalla: άνθρωποι πιο δυνατοί από οποιονδήποτε άλλο, γίγαντες, πανίσχυροι, που αρέσκονται στον πόλεμο.

Δεν υπάρχει, όμως, πουθενά το παραμικρό ίχνος προπαγάνδας σε αυτές τις ιστορίες. Υπάρχει μόνο μια τρομερή αίσθηση αχαλίνωτης βαρβαρικής περιπέτειας που σε κρατά καθηλωμένο και σαγηνεμένο. Πραγματικά, δεν νομίζω ότι ο Howard προσπαθούσε να προωθήσει καμιά ιδεολογία για αρία φυλή· απλώς είχε κι ο ίδιος μαγευτεί από τους μύθους και τις ιστορίες για τους βάρβαρους Βίκινγκς και άλλους βαρβαρικούς λαούς, καθώς και από το κλασικό ηρωικό μοντέλο που θέλει τον ήρωα ξανθό, ψηλό, και τα λοιπά (το οποίο προέρχεται και από την Αρχαία Ελλάδα).

Ο Howard, αναμφίβολα, εκθειάζει τον βαρβαρισμό. Ο βάρβαρος είναι ελεύθερος, και μάχεται για να μείνει ελεύθερος. Οι ιστορίες του Howard δεν είναι μοντέλο για να ζήσει κανείς τη σύγχρονη ζωή του, ούτε να πάρει «συμβουλές»· είναι πύλες για να ζήσει αχαλίνωτες περιπέτειες πλάι σε αυτούς τους βάρβαρους ήρωες. Κανένας από εμάς δεν θα μπορούσε να επιβιώσει ούτε μια ώρα σε έναν τόσο άγριο κόσμο όπως αυτούς που περιγράφει ο Howard. Εκτός των άλλων, τέτοιες ακριβώς εποχές ίσως ποτέ να μην υπήρξαν. Ή ίσως μόνο εν μέρει να υπήρξαν. Στο περίπου. Ο Howard οδηγεί την ιστορική πραγματικότητα προς τον μύθο και τη μαγεία.

Ένα άλλο που κάνει είναι να έχει βάρβαρους ήρωες που είναι ξεδιάντροπα αιμοχαρείς και αιμοδιψείς. Ειδικά στο The Twilight of the Grey Gods και στο Marchers of Valhalla φαίνεται ξεκάθαρα αυτό. Οι χαρακτήρες λένε συνέχεια για «μεγαλειώδη σφαγή» και πέφτουν με χαρά στη μάχη, διαμελίζοντας και διαλύοντας τους εχθρούς τους, θέλοντας να βουτήξουν στο αίμα τους. Τους αρέσει. Τη βρίσκουν έτσι. Καθόλου political correct, πράγματι· και οι περισσότεροι σημερινοί συγγραφείς θα ανέφεραν, κάπου μέσα σ’όλα αυτά, και τη φρίκη του πολέμου. Όχι ο Howard. Οι βάρβαροι ήρωες του Howard βλέπουν μόνο το μεγαλείο της σφαγής, και γελάνε με τον θάνατο όταν τους πλησιάζει. Έτσι έχουν μάθει να ζουν στους άγριους κόσμους τους. Διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να ζήσουν· θα ήταν ήδη νεκροί. Σε τέτοιους κόσμους, μόνο οι πανίσχυροι επιβιώνουν.

Και έχει κατακριθεί και γι’αυτό ο Robert E. Howard, πολλές φορές, από πολλούς – και από Έλληνες, εκτός των άλλων. Έχω διαβάσει αρνητικούς σχολιασμούς. Αλλά δεν καταλαβαίνουν την προοπτική με την οποία πρέπει να διαβάσεις τον Howard: πρέπει να αφήσεις αυτή την «τρέλα» να σε παρασύρει (πράγμα όχι και πολύ δύσκολο), και τότε αντιλαμβάνεσαι γιατί είναι κάτι το τρομερά μαγευτικό.

Πέρα από αυτό, είναι και η γλώσσα: ο τρόπος που είναι γραμμένο το κείμενο. Χρησιμοποιεί λέξεις αρχαϊκές, και το ύφος είναι πομπώδες και στομφώδες. Ορισμένοι θα το κατέκριναν και αυτό· αλλά, αν δεν ήταν έτσι, τότε δεν θα διάβαζες τις ίδιες ιστορίες. Το συγκεκριμένο ύφος δημιουργεί μια αίσθηση και μια αισθητική ιδιαίτερη.

Γι’αυτό κιόλας οι ιστορίες του Howard δεν μπορούν ποτέ να μεταφραστούν σωστά, όσο καλός κι αν είναι ο μεταφραστής. Τέτοιες ιστορίες διαβάζονται μόνο στη γλώσσα που γράφτηκαν. Για παράδειγμα, ο Howard χρησιμοποιεί συχνά την αρχαϊκή λέξη hark, που σημαίνει άκου. Στα ελληνικά, μόνο άκου μπορείς να το μεταφράσεις: και αυτό δεν δίνει την αίσθηση του hark.

Ο Howard, μάλιστα, βάζει χαρακτήρες να μιλάνε αρχαϊκά και σε πιο σύγχρονες εποχές, όπως στις ιστορίες με τη Faring town και τον λυκάνθρωπο. Ακόμα κι εκεί λένε hark – πράγμα που, σίγουρα, δεν είναι ρεαλιστικό για διάλογο, όμως και πάλι δίνει εκείνη την ιδιαίτερη αισθητική που αλλιώς η ιστορία δεν θα την είχε.

Δεν είναι μόνο οι ιστορίες οι ίδιες εδώ – οι πλοκές και οι χαρακτήρες και οι ιδέες – που έχουν σημασία, αλλά και ο τρόπος που είναι γραμμένα όλα αυτά. Για κάποιους μπορεί να είναι κιτς· για εμένα, τουλάχιστον, όχι. Και νομίζω ότι όσοι τα θεωρούν κιτς δεν διαβάζουν τον Howard σωστά. Όπως δεν τον διαβάζουν σωστά και όσοι τον χαρακτηρίζουν ρατσιστή ή τον κατηγορούν για υπερβολική βία.

Μπορεί η βία να είναι πολλή, αναμφίβολα. Αλλά περιγράφει βίαιους κόσμους· δεν μπορούσε να είναι κάτι άλλο. Αποκεί και πέρα είναι θέμα προσωπικής αισθητικής αν θα σου αρέσει ή όχι.

Και όσον αφορά τον ρατσισμό, εγώ το πιο ρατσιστικό σχόλιο που βρήκα ήταν ότι ο αφηγητής του Wolfshead κάπου-κάπου αναφέρεται στον νέγρο υπηρέτη του ως «ο μαύρος διάβολος» (αλλά με φιλικό τρόπο!). Αυτό φαίνεται ρατσιστικό. Αλλά σκεφτείτε δύο πράγματα: την εποχή που ζούσε ο Howard, και την εποχή που περιγράφει. Η Αφρική, σε αυτές τις ιστορίες, είναι μια ανεξερεύνητη ήπειρος, όλο μυστήρια, σκοτεινές ζούγκλες, και σκοτεινούς κατοίκους. Εκεί μέσα, σ’αυτό τον εφιαλτικό λαβύρινθο, μπορεί να κρύβεται οποιοσδήποτε δαίμονας. Οι κατάμαυροι ιθαγενείς φαντάζουν ως «μαύροι διάβολοι» στους δυτικούς που έχουν πάει στην Αφρική. Αλλά και τους ίδιους τους δυτικούς ο Howard δεν τους παρουσιάζει ως τόσο καλούς· ως καθάρματα τους παρουσιάζει. Αν και, προφανώς, οι ιστορίες είναι γραμμένες από μια δυτική προοπτική. Πράγμα αναμενόμενο. Όμως αυτό αμφισβητώ ότι γίνεται για ρατσισμό. Γίνεται γιατί δημιουργεί μια αίσθηση μυστηρίου, τρόμου, και περιπέτειας. Και, πραγματικά, τα καταφέρνει.

Σε καμία από τις ιστορίες στο Eons of the Night δεν βαρέθηκα ούτε στιγμή. Καμιά ιστορία δεν μου φάνηκε ανούσια ή ανιαρή. Η πλοκή ποτέ δεν παύει να κινείται, και η ίδια η γραφή του Howard σε παρασέρνει και σε σαγηνεύει.

Είναι βίαιες διηγήσεις; Φυσικά και είναι βίαιες. Αλλά γιατί αυτό να είναι κακό;

Εκτός από βιαιότητες, έχουν και πολύ παράξενες και ευφάνταστες μαγείες και δαιμονικά πλάσματα και θεούς. Δεν είναι ανεγκέφαλα γραμμένες· είναι έξυπνα γραμμένες. Πολύ ευχαρίστως θα τις ξαναδιάβαζα, και ίσως κάποτε να το κάνω. Για την ώρα, μου έχει ανοίξει η όρεξη να διαβάσω τον King Kull του Robert E. Howard. Τις περιπέτειές του τις είχα διαβάσει πολύ μικρός, μεταφρασμένες από τον Γιώργο Μπαλάνο, σε μια συλλογή που είχε εκδοθεί τότε – και ο Kull ήταν μεταφρασμένος ως Κουλ (ενώ, φυσικά, είναι Καλ). Πέρα από αυτό όμως η μετάφραση ήταν αρκετά καλή, με μια ματιά που έριξα ξανά πρόσφατα. Όμως το ύφος του Robert E. Howard, όπως έγραψα ήδη, δεν μπορεί να μεταφραστεί. Δεν γίνεται. Είναι ανέφικτο, όπως ανέφικτο είναι να μεταφράσεις και τη λέξη hark στα ελληνικά. Πολύ απλά δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο. Ορισμένα πράγματα διαβάζονται μόνο στη γλώσσα τους για να δώσουν την αισθητική που πρέπει να δώσουν. Έτσι, τώρα αναρωτιέμαι πώς θα είναι να διαβάζω τις ιστορίες του King Kull στα αγγλικά. Αν είναι έστω και λίγο σαν αυτές στο Eons of the Night, πρέπει να είναι τρομερές.

---